شکست‌ فیلترینگ با فراگیری استفاده از استارلینک در ایران

اینترنت ماهواره‌ای استارلینک چیست؟
این روزها بار دیگر بحث اینترنت ماهواره‌ای و به‌ویژه پروژه استارلینک به یکی از موضوعات پرمخاطب در فضای مجازی ایران تبدیل شده است. استارلینک، یک شبکه ماهواره‌ای است که توسط شرکت اسپیس‌اکس (SpaceX)به‌منظور ارائه خدمات اینترنت ماهواره‌ای راه‌اندازی شده و در مدار زمین قرار گرفته است. این پروژه با امکان برقراری ارتباط از طریق اینترنت موبایلی نیز در سراسر جهان سروصدای زیادی به پا کرد. اما در ایران، این پروژه با چالش‌ها و نگرانی‌های خاصی روبه‌رو شد و همان قدر که مسئولان علاقمند به فیلترینگ در پی انکار آن هستند به نظر ‌می‌رسد که شهروندان تلاش دارند به آن دسترسی پیدا کنند.
این ماهواره‌ها اما با ارسال و دریافت امواج الکترومغناطیسی، اطلاعات را به گیرنده‌های زمینی منتقل می‌کنند این گیرنده‌ها معمولاً به شکل دیش‌هایی شبیه به دیش‌های ماهواره‌ای تلویزیونی هستند، اما کار اصلی آن‌ها دریافت سیگنال‌های اینترنتی است که به مودم‌های ویژه‌ای متصل می‌شود.
در واقع شرکت اسپیس ایکس مجموعه‌ای بزرگ از ماهواره‌های کوچک در مدار پایین زمین (حدود ۳۴۰ تا ۱۲۰۰ کیلومتری زمین) را استفاده می‌کند و این ماهواره‌ها به‌طور منظم در فواصل کوتاه به فضا پرتاب می‌شوند و با هم شبکه‌ای از پوشش جهانی ایجاد می‌کنند. در مقابل کاربران نیز برای دریافت اینترنت استارلینک باید یک دیش کوچک به نام «ترمینال» برای خود نصب کنند. این دیش به‌صورت خودکار با ماهواره‌های استارلینک در آسمان ارتباط برقرار می‌کند و سیگنال‌های اینترنت را دریافت و ارسال می‌کند.
ماهواره‌های استارلینک با استفاده از امواج رادیویی و لیزر‌های نوری با هم و با دیش‌های کاربران ارتباط برقرار می‌کنند. این سیگنال‌ها از ماهواره به دیش کاربر و سپس به ایستگاه‌های زمینی (Gateway) منتقل می‌شوند که به شبکه‌های اینترنتی جهانی متصل هستند.

تصاویری از استارلینک در ایران و تکذیب تلویحی آن
در روزهای اخیر اما انتشار یک تصویر عجیب از تعداد بالای ماهواره‌های استارلینک در ایران و هم‌چنین ویدئویی با پس زمینه برج میلاد که نشان از تست سرعت اینترنت استارلینک داشت بار دیگر بحث و گفتگو درباره اینترنت ماهواره‌ای و دور زدن فیلترینگ را در شبکه‌های اجتماعی و کشور افزایش داد.
البته در همین زمان ویدئوهایی از تست سرعت این اینترنت در تبریز و شیراز نیز منتشر شد. در واکنش به انتشار این ویدئوها و نقشه استفاده از اینترنت استارلینک در ایران، خبرگزاری فارس آن را جوسازی دانست و مدعی شد که این روند تلاشی برای فروش این تجهیزات در کشور است. فارس در بخشی از گزارش خود نوشت که «انتشار اخبار کذب و یک‌دفعه‌ای این چنینی علاوه بر داغ کردن دوباره بازار خرید و فروش دستگاه‌هایی که تحت عنوان گیرنده اینترنت ماهواره‌ای به فروش می‌رسند، موج واکنش‌های یکسان و البته عجیبی را نیز به دنبال داشت.» اما همین بخش از گزارش و اتفاقا تاکید بر داغ شدن بازار خرید و فروش شاید نشان از امکان ورود تجهیزات اینترنت ماهواره‌ای استارلینک به کشور داشته باشد.
از سوی دیگر در شرایطی که اینترنت ماهواره‌ای استارلینک در سراسر جهان به سرعت در حال گسترش است، ورود این فناوری به ایران با چالش‌های بسیاری مواجه است. محدودیت‌های گسترده اینترنت و فیلترینگ شبکه‌های اجتماعی، همراه با تحریم‌های تکنولوژیک، کاربران ایرانی را به استفاده از راه‌حل‌های جایگزین سوق داده است.
در همین حال محمد فاضلی، جامعه شناس نیز در اکانت خود در شبکه ایکس نوشت: «عاقبت سیاست‌گذاری غلط و درک نکردن وضعیت فناوری در جهان و مثل دون کیشوت به جنگ آسیاب‌های بادی رفتن، ‌می‌شود این اخبار و تصاویری که امروز درباره حضور اینترنت استارلینک منتشر شده است. شرکت‌های خودمان اینترنت پرسرعت بدون فیلتر به مردم ‌می‌فروختند بهتر نبود؟پول، پیاز، کتک همه با هم!؟»
صادق الحسینی، اقتصاددان نیز در این باره در شبکه ایکس نوشت: «استارلینک الان برای مجتمع‌های ۱۰ واحدی کاملا به صرفه شده و بزودی با فراگیر شدن و کاهش قیمت برای همه خانوار‌ها به صرفه می‌شود. آنقدر بر سیاست غلط محدودیت و ‎فیلترینگ اصرار می‌کنید تا دیگر نتوانید ادامه‌اش دهید! اسم این سیاست‌مداری نیست، سیاست‌نداری است! این رسم مملکت‌داری نیست.»
در واقع این توئیت‌ها به سیاست‌های شکست‌خورده درباره فیلترینگ در ایران اشاره‌ دارد. مساله‌ای که بارها درباره شکست آن و البته مافیای فیلترشکن نیز اشاره شده است.

فیلترینگ عامل رشد استارلینک در ایران ‌می‌شود؟
اما یکی دیگر از مواردی که در کنار بسیاری موارد بحث اینترنت ماهواره‌ای را در ایران داغ کرد (فارغ از گسترش فیلترینگ و همزمان با کاهش شدید سرعت اینترنت توسط اپراتورها)یکی شاید این بود که مسعود پزشکیان در دوران مبارزات انتخاباتی خود بارها بر مساله رفع فیلترینگ و بهبود وضعیت اینترنت تاکید کرده بود و با این شرایط دیگر عجیب نیست که بخش بزرگی از شهروندان به دنبال یادآوری این وعده‌ها نیز باشند.
هر چند برخی از تحلیلگران انتخاب ستار هاشمی به عنوان وزیر ارتباطات و نزدیکی وی به مدیران ارتباطاتی دولت روحانی را به فال نیک گرفتند و این انتخاب را نشان از دغدغه رفع فیلترینگ و یا دستکم ساماندهی وضعیت اینترنت در ایران ‌می‌دانند؛ اما در همین حال سرعت پایین و اختلال اینترنت و هزینه سنگین خرید فیلترشکن نیز مردم را عاصی کرده و از جمله مواردی است که بسیاری از رای‌دهندگان یادآوری می‌کنند که پزشکیان در ایام انتخابات ریاست جمهوری از منتقدان سرسخت فیلترینگ بود و آن را به نوعی زندگی در قفس تشبیه کرده بود.
البته که بخشی از تصمیمات درباره فیلترینگ نیز باید در جلسه شورای عالی امنیت ملی و شورای عالی فضای مجازی گرفته شود اما مساله فیلترینگ، اینترنت طبقاتی و کندی سرعت اینترنت، همگی حالا از مطالبات شهروندانی است که وعده‌های مسعود پزشکیان را به یاد ‌می‌آورند.

توجه به استارلینک واکنش در برابر فیلترینگ
اما استارلینک و ماجرای توجه و شاید حتی گسترش آن در ایران و امید بخشی از شهروندان به فراگیریش بیش از همه مربوط به عدم فهم بخشی از مسئولان کشور در استفاده از شبکه جهانی اینترنت و فرصت‌های آن بوده است.
استفاده از اینترنت این روزها فقط به سرگر‌می ‌و فراغت محدود نمی‌شود، همه ما برای گذراندن روزمره خود به اینترنت نیاز داریم؛ البته هر روز بیشتر از دیروز با مشکلات و اختلالات آن دست و پنجه نرم می‌کنیم.
مجلس به شدت اصولگرای گذشته در حالی نام طرح گسترده فیلترینگ خود را صیانت از شهروندان نامیده بود که توجه نداشت این روند ‌می‌تواند به چه آسیب‌های جدی‌تری منتج شود. کما اینکه وقتی محدودیت شبکه به قدری گسترده می‌شود که همه به اجبار از VPN استفاده می‌کنند، خیلی از کاربران حتی از VPNهای رایگان استفاده می‌کنند و ممکن است این VPNها بدافزار داشته باشند؛ باید توجه داشت که تجربه و گزارش‌ها نشان می‌دهند که این بدافزارها واقعا وجود دارند. از طرفی اطلاعاتی نیز که از فروشنده VPN پروکسی می‌شود، ممکن است در مواردی مورد سوءاستفاده قرار گیرند. بنابراین این موضوع گسترده است و نمی‌توان به طور مستقیم بین آن‌ها رابطه علی و معلولی بیان کرد اما به طور کلی بزرگ‌ترین بحران‌ اینترنت در ایران، فیلترینگ افسارگسیخته‌ای است که در کشور اعمال می‌شود.

بحران‌های توامان فیلترینگ برای شهروندان و مسئولان
از سوی دیگر فیلترینگ نه تنها کاربران عادی بلکه کسب‌وکارهای ایرانی را نیز با مشکلات زیادی مواجه کرده و بسیاری از شرکت‌های داخلی برای ارتباط با مشتریان خارجی و انجام فعالیت‌های تجاری خود نیاز به دسترسی به سایت‌ها و سرویس‌های بین‌المللی دارند که تحت فیلترینگ قرار گرفته‌اند. این شرکت‌ها مجبور به استفاده از سرویس‌های VPN یا حتی انتقال سرورهای خود به خارج از کشور می‌شوند. این فرآیندها هزینه‌های قابل توجهی را به شرکت‌ها تحمیل کرده و بهره‌وری آن‌ها را کاهش می‌دهد.
فیلترینگ اینترنت در ایران نه تنها دسترسی به اطلاعات و محتوای بین‌المللی را محدود می‌کند، بلکه به شدت به کسب‌وکارها آسیب می‌زند. این سیاست‌ها موجب مسدود شدن شاهراه‌های ارتباطی و بسترهای مهم مراودات مالی با جهان شده است، که برای انجام معاملات بین‌المللی، ارتباط با مشتریان خارجی و دسترسی به بازارهای جهانی حیاتی هستند. با مسدود شدن این مسیرها، کسب‌وکارهای داخلی مجبور به روی آوردن به روش‌های پرهزینه و ناکارآمد برای حفظ ارتباطات خود می‌شوند، که این امر به کاهش بهره‌وری، افزایش هزینه‌ها و در نهایت از دست رفتن فرصت‌های اقتصادی منجر می‌شود.
حال در این شرایط که بارها درباره آسیب‌های فیلترینگ، بحران از دست رفتن سرمایه‌های انسانی و اقتصادی و مهمتر از آن عدم امنیت روانی شهروندان سخن به میان آمده است، حالا دیگر استارلینک چنان غول چراغ جادو در حال رسیدن است. گسترش شبکه استفاده از اینترنت ماهواره‌ای استارلینک در جهان (حتی فارغ از ایران) و سرعت آن در کنار رشد و توسعه با شتاب بالایی که دارد حالا بیش از همیشه چالش دوستداران فیلترینگ و فیلترشکن فروشان در ایران شده است.
سیستم فیلترینگ که باعث استفاده گسترده از فیلترشکن شد عملا هم امنیت شهروندان را با چالش مواجه کرد و هم برایشان بار اقتصادی دربرداشت و در این شرایط چرا شهروندان نباید همان هزینه را برای اینترنت ماهواره‌ای استارلینک صرف کنند؟ این همان سوالی است که باید مسئولان کشور از خود بارها بپرسند شاید بهتر بتوانند به وضعیت دشوار پیش رو نظر کنند.
جهان رو به پیشرفت است و اینترنت استارلینک هم حتما و قطعا ‌می‌رسد و فراگیر ‌می‌شود و بهتر است تا از این دیرتر نشده، حاکمیت ایران نیز دهکده جهانی را فارغ از علاقه یا بی‌علاقگی خود به آن باور کند.