پالس مثبت به مذاکرات

محمدجواد ظریف با انتشار مقاله‌ای در نشریه معتبر فارن‌افرز با تشریح نگاه ایران به چگونگی تحقق صلح در منطقه، از باز بودن راه مذاکره از جمله با آمریکا خبر داد. معاون راهبردی رئیس‌جمهور نوشت: به جای افزایش فشار بر ایران، غرب باید راه‌حل‌های با حاصل جمع مثبت را دنبال کند. توافق هسته‌ای یک نمونه منحصر به فرد است و غرب باید به دنبال احیای آن و ارائه پیشنهادهای اقتصادی برای بهره‌مندی ایران باشد. برای انجام این کار، ترامپ باید اقدامات ملموس و عملی انجام دهد.
پس از اینکه علی لاریجانی، عضو تشخیص مصلحت نظام و مشاور رهبر انقلاب شروطی را برای مذاکره با واشنگتن مطرح کرد، محمدجواد ظریف، معاون راهبردی رئیس‌جمهور نیز در مقاله‌ای در فارن افرز با بیان اینکه غرب به جای افزایش فشار بر ایران، باید به دنبال راه‌حل‌های مثبت و سودآور باشد، توافق هسته‌ای را نمونه‌ای منحصربه‌فرد در این زمینه خواند و گفت: «غرب باید به احیای توافق هسته‌ای بپردازد، اما برای این کار، باید اقدامات مشخص و عملی انجام دهد تا اطمینان حاصل کند ایران می‌تواند به‌طور اقتصادی از این توافق بهره‌برداری کند و اگر ترامپ تصمیم به انجام چنین اقداماتی بگیرد، ایران آماده است تا گفت‌وگویی داشته باشد که به نفع تهران و واشنگتن باشد.»لاریجانی پیش‌تر در حساب کاربری خود در شبکه اجتماعی ایکس نوشته بود: «دو طرف در موقعیت جدید قرار دارند، اگر مسوولان جدید آمریکا می‌گویند در موضوع هسته‌ای ایران صرفا با سلاح هسته‌ای مخالفند، باید در ازای این امر شروط ایران را بپذیرند و امتیاز لازم از ‌جمله جبران خسارات ایران و نظایر آن را قبول کنند تا توافق جدید به‌دست آید نه اینکه یک طرفه امریه صادر کنند نظیر تصمیم آنان در آژانس!»
محمدجواد ظریف در بخشی از این مقاله که روز دوشنبه ۲ دسامبر در نشریه فارن افرز منتشر شد نوشت: «پزشکیان به ثبات و توسعه اقتصادی در خاورمیانه علاقه‌مند است. او می‌خواهد با کشورهای عرب همسایه همکاری و روابط با همپیمانان ایران را تقویت کند. اما او همچنین تمایل دارد تا به‌طور سازنده با غرب در تعامل باشد. دولت او برای مدیریت تنش‌ها با ایالات متحده، که به تازگی رئیس‌جمهور جدیدی نیز انتخاب کرده، آماده است. پزشکیان آماده است مذاکراتی از جایگاه برابر درباره توافق هسته‌ای و شاید موارد بیشتری انجام گیرد.»
البته ظریف تاکید کرد که طبق گفته رئیس‌جمهور، ایران به خواسته‌های غیرمعقول تسلیم نخواهد شد. معاون راهبردی رئیس‌جمهور رسیدن غنی‌سازی ایران از ۳.۵ به بالای ۶۰‌درصد را نتیجه سیاست‌های غرب به‌خصوص آمریکا عنوان کرد. وی در این رابطه تاکید کرد که غرب به جای افزایش فشار بر ایران، باید به دنبال راه‌حل‌های مثبت و سودآور باشد. توافق هسته‌ای نمونه‌ای منحصربه‌فرد است و غرب باید به احیای آن بپردازد. این صحبت‌های مقامات ایرانی در حالی مطرح می‌شود که هیات ایرانی جمعه نهم آذر ماه در ژنو با هیات‌هایی از سه کشور بریتانیا، آلمان و فرانسه دیدار و رایزنی داشت. با وجود برخی فضاسازی‌ها مبنی بر اینکه در مذاکرات ژنو، گفت‌وگوهای غیرمستقیمی هم بین ایران و آمریکا انجام شده، اما روز گذشته اسماعیل بقایی، سخنگوی دستگاه دیپلماسی تاکید کرد که چنین چیزی نبوده است. بقایی همچنین در پاسخ به سوالی در مورد زمان برگزاری دور جدید گفت‌وگوهای ایران و اروپا و اینکه آیا این مذاکرات قبل از روی کار آمدن ترامپ انجام خواهد شد، گفت: «در این ارتباط باید تصمیم‌گیری شود و الان زمان مشخصی برای دور جدید رایزنی‌ها مشخص نشده است.»

ژنو؛ پیش‌درآمد مذاکره با ترامپ؟
با توجه به اینکه کمتر از دو ماه دیگر دونالد ترامپ در کاخ سفید مستقر می‌شود، امروز این پرسش مطرح است که آیا گفت‌وگوهای ایران و کشورهای اروپا، پیش‌درآمدی برای مذاکره با واشنگتن است؟ در این رابطه نگاه‌های متفاوتی وجود دارد، برخی می‌گویند که ممکن است این گفت‌وگوها با هدف فراهم کردن فضا برای مذاکرات ایران و آمریکا باشد. در واقع طرف اروپایی می‌خواهد دریابد که آیا تهران مایل به مذاکره با واشنگتن است یا خیر؟
اما دسته‌ای دیگر معتقد هستند که اروپایی‌ها مسیر خود را طی می‌کنند و در این مسیر، برای آنها بحث فعال کردن مکانیزم ماشه بسیار مهم است. البته با توجه به اینکه پیش‌تر آمریکای ترامپ یک بار از برجام خارج شد و اروپایی‌ها نیز نتوانستند به تنهایی این توافق را پیش ببرند، امروز نیز احتمالا نمی‌توانند بدون همراهی آمریکا به سمت فعال کردن مکانیزم ماشه بروند. باوجودی که ایالات متحده از برجام خارج شده و نمی‌تواند دخل و تصرفی در این امر داشته باشد، اما بروکسل بدون رضایت واشنگتن به سمت فعال‌سازی اسنپ‌بک نخواهد رفت. در واقع اروپا در بسیاری از سیاست‌هایش همواره دنباله‌روی آمریکا بوده است.
از سوی دیگر نگاه شخص دونالد ترامپ به مذاکرات احتمالی با ایران نیز حائز اهمیت است؛ ترامپ در جریان رقابت‌های انتخاباتی‌اش تاکید کرد که برای من مهم است که ایران هیچ‌وقت به سلاح هسته‌ای دست پیدا نکند. این در حالی است که آمریکا رسما ۱۸ اردیبهشت ۱۳۹۷ یعنی در دوره نخست ریاست جمهوری ترامپ از برجام خارج شد. حدود دو هفته پس از خروج غیرقانونی آمریکا از برجام، مایک پمپئو وزیر خارجه وقت این کشور شروط ۱۲ گانه دولت ترامپ در قبال ایران را اعلام کرد که از جمله آمده بود که ایران باید غنی‌سازی را به طور کامل قطع کند و به بازرسان آژانس انرژی اتمی اجازه دهد به‌صورت بی‌قید و شرط از همه پایگاه‌ها در همه نقاط این کشور بازرسی کنند.
اما امروز ترامپ خواهان آن است که ایران به سمت هسته‌ای شدن نرود؛ در چنین شرایطی شاید حرف ترامپ را بتوان این‌گونه تفسیر کرد که اگر مذاکراتی با آمریکا انجام بگیرد، واشنگتن خواهان تمدید بند غروب خواهد شد تا نظارت‌های آژانس بین‌المللی انرژی اتمی بر برنامه‌های هسته‌ای ایران را دائمی کند. طبق برجام و قطعنامه ۲۲۳۱ که آن را تضمین کرده، مطابق بند غروب اکتبر ۲۰۲۵، برجام منقضی و تمام محدودیت‌هایی که بر ایران اعمال شده برداشته خواهد شد. درواقع اگر همه چیز درست پیش می‌رفت قرار بود در آن تاریخ، پرونده هسته‌ای ایران تبدیل به یک پرونده عادی شود.
پرسش مهم دیگری که وجود دارد و شاید فعلا نتوان برای آن پاسخی یافت این است که شرط و شروط ترامپ برای مذاکره مستقیم با ایران چه خواهد بود؟ آیا ترامپ گام‌های عملی و مشخص طبق آنچه ظریف در فارن افرز اعلام کرده بر خواهد داشت و به یک توافق متوازن رضایت خواهد داد؟ این عدم‌قطعیت‌ها باعث شده تا برخی این سوال را مطرح کنند که با بازگشت دوباره کمپین فشار حداکثری آیا اساسا میز مذاکره‌ای وجود خواهد داشت؟