تحرک دیپلماتیک در شرق

سید‌عباس عراقچی، وزیر امور خارجه ایران، روز گذشته طی سفری رسمی و بنا به دعوت رسمی وانگ یی، وزیر امور خارجه چین، وارد پکن شد. این اولین سفر رسمی وزیر امور خارجه دولت چهاردهم به این کشور شرق آسیاست و او در جریان این سفر با همتای چینی خود و همچنین دبیرکل جدید سازمان همکاری شانگهای دیدار و رایزنی خواهد کرد.

عراقچی در جریان سفر دوروزه خود به این کشور شرق آسیا سه دستورکار توافق‌نامه مشارکت راهبردی، تحولات خاورمیانه و پرونده هسته‌ای را مورد رایزنی قرار می‌دهد. این سفر، سه هفته مانده به مراسم تحلیف دونالد ترامپ رئیس‌جمهور منتخب آمریکا، در باب چشم‌انداز روابط پکن و واشنگتن حائز اهمیت است. عراقچی پیش از ورود به پکن در یادداشتی از آغاز فصل جدید همکاری راهبردی بین ایران و چین خبر داد. مطابق دستورکار سفر به پکن، دیدارهای اصلی عراقچی در جریان این سفر از امروز شنبه هشتم دی‌ماه آغاز خواهد شد. او روز جمعه را به بازدید از سطح شهر پکن اختصاص داد.

چرایی سفر
وزیر امور خارجه ایران عصر روز جمعه ۷دی (۲۷دسامبر) در بدو ورود به پکن در جمع خبرنگاران، اهدافش از این سفر را تشریح کرد و گفت روابط دوجانبه ایران و چین روابط خوبی است و طبیعی است که تهران و پکن در موضوعات مختلف همفکری‌ و رایزنی‌های خود را ادامه دهند و این سفر نیز در همین چارچوب انجام شده است. وی افزود: «هدف اصلی این سفر، انجام رایزنی‌ و مشورت در حوزه روابط دوجانبه و مسائل منطقه‌ای و بین‌المللی با مقامات کشور چین است.»
این دیپلمات عالی‌رتبه با بیان اینکه ما در طول سالیان گذشته همواره مشورت‌های بسیار مهمی با مقامات چین در حوزه‌های منطقه‌ای و بین‌المللی داشته‌ایم، تاکید کرد: «اکنون نیز شرایط حساس است. در منطقه شاهد التهاباتی هستیم و در سطح بین‌الملل نیز مسائل مختلفی وجود دارد. همچنین در سال جدید میلادی بحث هسته‌ای با یک وضعیتی مواجه می‌شود که نیازمند آن است که مشورت‌های بیشتری با مقامات چین در این ارتباط داشته باشیم.»
وی ادامه داد: «فکر می‌کنم که این سفر در زمان بسیار مناسبی انجام شده است، دعوت دوستان چینی‌مان نیز برای همین ایام بود تا در مورد چالش‌هایی که در سال جدید میلادی در عرصه منطقه‌ای و بین‌المللی و همچنین در حوزه شورای امنیت و روابط دوجانبه وجود خواهد داشت، رایزنی و گفت‌وگو کنیم و در این زمینه آمادگی داشته باشیم.» به گفته رئیس ‌دستگاه دیپلماسی، هدف ایران این است که هماهنگی بیشتری برای مقابله با این چالش‌ها داشته باشد. اسماعیل بقایی، سخنگوی وزارت امور خارجه، هم روز پنج‌شنبه ششم دی‌ماه با اعلام خبر سفر وزیر امور خارجه به پکن گفت که در این سفر قرار است علاوه بر تبادل‌نظر راجع به روابط دوجانبه و روند اجرای برنامه همکاری جامع، در خصوص تحولات منطقه‌ای و بین‌المللی نیز بحث و رایزنی شود.

سه هدف سفر
بر اساس صحبت‌های وزیر امور خارجه و گزارش رسانه‌ها، این سفر سه محور اصلی را شامل می‌شود. روابط دوجانبه و روند اجرای برنامه همکاری جامع ۲۵ساله، پرونده هسته‌ای و در نهایت تحولات منطقه و تنش‌ها در خاورمیانه در این سفر مورد بحث و بررسی قرار می‌گیرد که دو محور از این سه محور متاثر از روی کار آمدن دونالد ترامپ در کاخ سفید است که بر اساس گمانه‌زنی‌ها می‌تواند آغاز پروژه فشار حداکثری علیه ایران را مجددا رقم بزند.

فشار حداکثری
دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور منتخب آمریکا، ۲۰ ژانویه (اول بهمن‌ماه) کار خود را در کاخ سفید آغاز می‌کند و اعلام کرده که از همان ابتدا فشار حداکثری علیه ایران را به‌ویژه در حوزه فروش نفت به چین تشدید خواهد کرد. لذا اکنون یکی از مهم‌ترین اهداف سفر وزیر امور خارجه به پکن، رایزنی در رابطه با تداوم فروش نفت است. البته ایران همواره در خصوص مساله هسته‌ای و رایزنی‌ با غرب، پکن را در جریان امور قرار داده است. همچنان‌که چند روز بعد از گفت‌وگوهای ژنو در نهم آذرماه، کاظم غریب‌آبادی، معاون حقوقی و بین‌الملل وزارت خارجه، نیمه همان ماه به پکن سفر کرد تا در خصوص گفت‌وگوهای اخیر ایران و سه کشور اروپایی در ژنو پیرامون امکان‌سنجی ازسرگیری مذاکرات رفع ‌تحریم‌ها و هسته‌ای با طرف چینی رایزنی داشته باشد. یکی از اهداف ایران این است که با از سر گرفتن گفت‌وگو با همه طرفین، بتواند فضا را برای گفت‌وگوهای چندجانبه فراهم آورد و روندی شبیه به برجام اما با اصلاحات جدید از سر گرفته شود.
با وجود اینکه از سال ۹۸ که ترامپ به صورت یکجانبه کشورش را از توافق برجام خارج کرد، ایران بهره خاصی از برجام نبرده است، اما چین یکی از کشورهایی بود که ایران توانست به آن نفت بفروشد. هرچند خرید نفت ارزان برای چین نیز بسیار مقرون‌به‌صرفه بود اما به‌هر‌حال برای تهران در شرایطی که تحت شدیدترین تحریم‌ها قرار دارد، فروش نفت به چین، یک فضای تنفس محسوب می‌شود. در‌عین‌حال واردات کالا از چین برای ایران یک دغدغه محسوب می‌شود و این نگرانی وجود دارد که ترامپ مانع از فعالیت‌ شرکت‌های کشتیرانی در این رابطه شود.

آشوب‌های خاورمیانه
در رابطه با منطقه، چین در زمره کشورهایی به شمار می‌رود که با وجود اینکه منافع زیادی در منطقه خاورمیانه دارد و با بسیاری از کشورهای غرب آسیا وارد مناسبات در حوزه انرژی، تجاری و حتی امنیتی شده است، اما در قبال تنش‌ها در این منطقه آشکارا ورود نکرد.
این در حالی است که خاورمیانه بزرگ‌ترین تامین‌کننده انرژی چین و شریک مهم در ساخت مشترک «کمربند و جاده» است. در‌عین‌حال گفته می‌شود چین در زمان شی جین پینگ رویکرد انفعالی خود را تغییر داده و به یک بازیگر کنشگر و فعال تبدیل شده که می‌خواهد روابط خود را از روابط صرفا اقتصادی با کشورها به حوزه‌های دیگر سوق دهد. با این وجود در خصوص تحولات یک سال اخیر در منطقه خاورمیانه، پکن بازیگری فعالی نداشت و صرفا به محکومیت‌های لفظی بسنده می‌کرد.
شاید یکی از ملموس‌ترین اقدامات پکن میانجی‌گری بین گروه‌های فلسطینی، ازجمله فتح و حماس، در اوایل مرداد‌ماه سال جاری برای تشکیل دولت موقت آشتی ملی بود که البته راه به جایی نبرد. اما با توجه به اینکه چین و آمریکا در منطقه دو بازیگر اصلی به حساب می‌آیند، رایزنی با چین درباره تحولات منطقه در شرایطی که بشار اسد سقوط کرده و ترکیه در حال پیش بردن اهداف خودش در این کشور است، شاید بتواند تاحدودی گره از مشکلات باز کند.

توافق ۲۵ساله
روابط دوجانبه تهران و پکن را نمی‌توان بدون محاسبه مسائل مهمی همچون تحولات منطقه، روی کار آمدن ترامپ و بحث تحریم‌ها تحلیل کرد. ایران و چین در هفتم فروردین‌ماه ۱۴۰۰ سند همکاری ۲۵ساله را امضا کردند، اما تا به امروز در رابطه با این سند گام قابل‌توجهی برداشته نشده و موانع بر سر راه آن بسیار است. البته این سند همکاری از ابتدا موافقان و مخالفان خود را داشته و دارد؛ موافقان آن را فرصتی برای احیای دیپلماسی چندوجهی، ابزارسازی در مقابل تحریم‌‌ها و فشارهای آمریکا، ابزار چانه‌‌زنی و امتیازگیری در برابر غرب و باز شدن فضای تنفس برای اقتصاد کشور می‌‌‌دانند. اما مخالفان مدعی‌‌اند که بر اساس این سند، ایران امتیازات زیادی به چین خواهد داد و می‌‌گویند چون ایران خود در وضعیت تحریمی به سر می‌‌برد، به‌ناچار به چنین همکاری‌ای روی آورده است.

دنیا بر سر چهارراه تاریخی
دستورکارهای عراقچی امروز شنبه در حالی در راهروهای وزارت خارجه چین مورد تبادل نظر قرار می‌گیرد که وی در آستانه سفر به چین، مقاله‌ای را در نشریه خلق چین منتشر کرده و در بخشی از این مقاله چشم‌انداز پیش رو را امیدوارکننده و نویدبخش فصلی جدید بین تهران و پکن توصیف کرده است. عراقچی در این یادداشت نوشت: «از آخرین باری که به پکن آمدم (۲۰۱۹) تقریبا ۵ سال می‌گذرد. آن زمان، برای شرکت در «نشست مشورتی مشترک در مورد برجام» به پکن آمدم و گفت‌وگوهای خوبی با دوستان چینی داشتم؛ مسوولانه تلاش کردیم تا طرف‌های مقابل را برای بازگشت به برجام و پایبندی به تعهدات ترغیب کنیم.»
عراقچی افزود: «هر دو کشور با اعتقاد راسخ به اهمیت چندجانبه‌گرایی و منافع حاصل از همکاری جمعی در راستای سعادت جامعه بشری، در سازوکارهای چندجانبه، از جمله سازمان همکاری شانگهای و بریکس، به همکاری نزدیک ادامه می‌دهند.» عراقچی تشریح کرد: «طرفین با تدوین برنامه جامع همکاری ۲۵ساله همبستگی و اعتماد سیاسی متقابل را افزایش داده‌اند و همکاری‌های همه‌جانبه دو کشور در حوزه‌های مختلف را بر مبنایی محکم استوار کرده‌اند.» عراقچی در نهایت با اشاره به اینکه با تغییرات بی‌سابقه‌ای در جهان مواجهیم، نوشت: «این تغییرات، کشورها را همزمان با «فرصت»‌ها و «چالش»‌های پیچیده‌ای مواجه کرده و دنیا را بر سر «چهارراه تاریخی» قرار داده است تا خواه ناخواه بین تقابل یا همکاری، انحصار یا فراگیری، بسته بودن یا گشودگی، هرج‌و‌مرج یا ثبات، دست به انتخاب بزنند.»