«عینک» چشم ها را فرامی خواند

اگر تا دیروز، تصویر برج و گنبد رصدخانه «کوشیاررگیلانی» بر آب می‌افتاد، امروز اما خبری از آب در پهنه آبی سوم در تالاب «عینک» نیست. در روزهای گذشته شهروندانی که از جاده آسفالته‌ای که از روی تالاب به سمت محله «صفه سر» می‌رود، عبور می‌کردند، بیل‌های مکانیکی و کامیون‌هایی را می‌دیدند که در حریم تالاب عینک مشغول کار هستند.
اکنون چندروزی است پهنه سوم آب بندان عینک که در اصطلاح عموم تالاب خوانده می‌شود، خشک شده و خبری هم از بیل مکانیکی و لودر نیست! این خودروها از اردیبهشت‌ماه سال‌جاری در حریم تالاب عینک مشغول کار بودند تا لایروبی و جمع آوری گیاه مهاجم «سنبل آبی» را از این تالاب پاکسازی کنند.

در منابع مکتوب می‌خوانیم بزرگترین تالاب درون شهری که گفته شده در تصاویر هوایی به شکل عینک کشیدگی دارد، از دوره ناصرالدین شاه قاجار مقصد تفریح شاهان و بزرگان قجری بوده است. تالابی که اگر تا چند دهه پیش، خارج از شهر رشت بود اما امروز به واسطه توسعه این شهر جزئی از شهر شده و در حد غربی مرکز گیلان قرار دارد. این توسعه افسارگسیخته به نحوی شده اگر به خانه‌های ساخته شده در حریم و اطراف تالاب سری بزنید، حاشیه نشینی و ساخت خانه‌های غیراستاندارد را در حریم تالاب مشاهده خواهید کرد؛ خانه‌هایی که بعضا با خشکاندن تالاب در زمین‌های سست حریم تالاب ساخته شده‌اند.

علاوه‌بر خانه‌های مسکونی، کارگاه‌هایی نیز در حریم تالاب بدون مجوز ساخته شده و سالیان درازی است که فاضلاب‌های خانگی و صنعتی خود را هم به درون تالاب هدایت کرده‌اند. معضلی که مدیریت شهری می‌توانست با سرکشی در زمان مناسب، اجازه ندهد ساخت و سازهای بدون پروانه در حریم عینک ساخته شود و حالا شاهد محله‌ای کم برخوردار در حاشیه تالاب عینک هستیم که آسیب‌های اجتماعی هم در آن محل بسیار است.

براساس آمارهای مدیریت شهری وسعت تالاب عینک بیش از ۲۵ هکتار بوده و وسعت این تالاب با احتساب زمین‌های حاشیه و حریم تالاب، به ۴۴ هکتار می‌رسید. در سال‌های اخیر در بخش اعظم حریم این تالاب، شاهد ساخت و سازهای بدون پروانه هستیم.
این تالاب دارای ۴ پهنه آبی با کشیدگی شرقی - غربی است که در تصاویر هوایی، تداعی عینک را دارد. از نظر علمی این پهنه آبی، آب بندان است و به عنوان بزرگترین تالاب درون شهری گیلان شناخته می‌شود که دارای چشمه‌های زیرزمینی است. حوزه آبی پهنه اول حدود ۶ هکتار مساحت دارد. پهنه آبی دوم نزدیک به ۱۰ هکتار و پهنه آبی سوم ۹ و نیم هکتار و پهنه آبی چهارم وسعت کمی دارد.
اگرچه منابع مکتوب در سال‌های اخیر، وجه تسمیه این تالاب را همین تصویر عینک مانند نوشته‌اند اما منابع قدیمی‌تر، واژه «اینوک» را برای آن ثبت کرده‌اند و نوشته‌اند که در بستر این تالاب، چشمه‌های آبی است که موجب تغذیه این پهنه آبی می‌شود.

شهر رشت در گذشته، «سَل» یا استخرهای طبیعی زیادی داشته که به مرور زمان خشک شده اند. از جمله آنها جفت سلان در نزدیک عمارت کلاه فرنگی فعلی در دوره ناصری و جفت سلان در نزدیکی باغ سبزه میدان فعلی بوده است. اگرچه ساخت و سازها موجب خشک شدن تالاب های درون شهری شده اند، اما علت زنده ماندن تنها تالاب درون شهری رشت، همان چشمه های کف عینک است و در تمام این سال ها، آب این آب بندان برای زمین های کشاورزی پایین دست هم استفاده می شد و متولی تالاب عینک نه شهرداری رشت بلکه آب منطقه ای است.

آب بندان عینک در طول چند دهه است که به عنوان یک فرصت سرمایه گذاری از سوی مسئولان مختلف استانی و شهری مطرح می شود و وعده هایی نیز برای توسعه زیرساخت های گردشگری در حریم این آب بندان شنیده می شود. از سال ۱۳۹۵، جمع آوری سنبل آبی در برخی از پهنه های آبی با همکاری فعالان زیست محیطی، مهمترین اقدام بوده است.
آب عینک در پهنه اول به خاطر لایروبی و بهسازی پاک و شفاف است. ولی هرچه به سمت پهنه دوم و سوم نزدیک می شویم، به دلیل ورود فاضلاب های خانگی و کارگاهی در حریم تالاب، نازیبا شده و مامن موش های عظیم الجثه ای است که جسورانه جولان می دهند.
سال گذشته با توافقات صورت گرفته مابین شهرداری رشت و آب منطقه ای، لایروبی تالاب عینک توسط شهرداری رشت پیگیری شد و از اردیبهشت امسال لایروبی از پهنه های آبی تالاب در دستور کار قرار گرفت. در همین زمینه ۲۴ اردیبهشت ماه شهردار رشت با حضور در جلسه رسمی شورای شهر رشت، ظرفیت های تالاب عینک را برشمرد و گفت: «باید در قالب سرمایه گذار، از پتانسیل های تالاب عینک استفاده کرد و با برنامه های اصولی و اقتصادمحور، موضوع استفاده از تالاب عینک را در اولویت شهرداری رشت قرار داد».
رحیم شوقی، با اشاره به قرارگیری این پهنه آبی در محدوده منطقه چهار افزود: «اجرای لایروبی و پروژه های سرمایه گذاری از سوی منطقه ۴ در حال پیگیری است. مطالعات پروژه هایی همچون نورپردازی، اجرای پیست دوچرخه سواری، مسیر پیاده روی، ایجاد کفپوش، پارک و ایجاد فضای سبز شهری در حریم عینک، رستوران آبی، سایت پرنده نگری و... از جمله طرح های مطالعه شده جهت سرمایه گذاری در حریم این تالاب است».
پیش مقدمه واگذاری عینک به سرمایه گذاران بخش خصوصی برای اجرای بسته های سرمایه گذاری مطالعه شده، نخست لایروبی و آزادسازی حریم عینک و تعیین تکلیف فاضلاب های خانگی و صنعتی ورودی به این تالاب است.

از اردیبهشت ماه امسال، مدیریت منطقه ۴ شهرداری رشت با اخذ پیمانکار، نسبت به پاکسازی و لایروبی این تالاب اقدام کرد و این روزها شاهد هستیم که پهنه آبی سوم برای لایروبی به طور کامل خشک شده است. افشین پورعلی، مدیر پروژه ساماندهی تالاب عینک رشت، در همین زمینه می گوید: تالاب عینک با وسعت ۴۴هکتار، چهار پهنه آبی به هم متصل دارد که پهنه چهارم وسعت کمتری نسبت به بقیه دارد.
وی با اشاره به اینکه اتصال این پهنه های آبی در برخی از بخش ها به وسیله جاده منقطع شده است، اضافه می کند: پس از تعیین تکلیف آب منطقه ای و واگذاری امورات تالاب عینک به مدیریت شهری به مدت اعلام شده در قرارداد، شهرداری رشت مصمم است با استفاده از بخش خصوصی، طرح های گردشگری در حریم تالاب ایجاد نماید. از اواخر سال گذشته، لایروبی پهنه های آبی آغاز شده و پهنه آبی سوم و روبه رصدخانه مراحل نهایی را طی می کند و پس از آن لایروبی پهنه دوم آغاز می شود.
حالا تالاب عینک چشم ها را فرا می خواند، نگاه شهروندان و گردشگرانی را که سال ها وعده توسعه زیرساخت های گردشگری در حریم بزرگترین تالاب درون شهری گیلان را شنیده اند و منتظرند تا وعده های محقق شده را ببینند.