ورود شرکت‏‌های استارت‌آپی به بورس هموار می‏‌شود؟

در حالی که طی سال‌های گذشته تنها یک شرکت استارت‌آپی توانسته راه خود را برای ورود به بازار سرمایه هموار کند، هفته گذشته خبری از ورود یکی دیگر از این شرکت‌ها به بورس منتشر شد و همچنین مدیرعامل بورس تهران نیز در روز چهارشنبه اعلام کرد که تا پایان سال، ۲ تا ۳ شرکت بزرگ اقتصاد دیجیتال، بورسی می‌شوند.

این در حالی است که به نظر می‌رسد شرایط دیگری نیز برای تسهیل عرضه سهام استارت‌آپ‌ها در بورس فراهم شده است و بر اساس وعده رئیس سابق سازمان بورس از دی ماه گذشته بازار جدیدی تحت عنوان «نوآفرین» ویژه پذیرش شرکت‌های دانش‌بنیان و استارت‌آپی آغاز به کار کرده است. کارشناسان معتقدند که ورود شرکت‌های استارت‌آپی به بورس می‌تواند برای آنها مزایای بسیاری از جمله تامین مالی به همراه داشته باشد.

بازاری با دو تابلوی رشد و دانش‌بنیان
در طول چند سال اخیر که مساله ورود شرکت‌های دانش‌بنیان و استارت‌آپی به بازار سرمایه در ایران مطرح شده، روند پذیرش این شرکت‌ها به بورس طولانی و دشوار بوده است. حالا اما به نظر می‌رسد که این شرایط در حال تسهیل است و طی هفته گذشته هم خبرهایی مبنی بر ورود یک شرکت بزرگ فعال در اقتصاد دیجیتال به این بازار مطرح شده و خبرهایی نیز مبنی بر انتظار چند شرکت دیگر این حوزه برای ورود به بورس تا پایان سال منتشر شده است. محمود گودرزی، مدیرعامل بورس تهران، چهارشنبه گذشته اعلام کرده است تا پایان سال ۲ تا ۳ برند بزرگ ایرانی فعال در حوزه اقتصاد دیجیتال وارد بورس خواهند شد و جزئیات عرضه و پذیرش این شرکت‌ها بعد از نهایی شدن اعلام می‌شود.
البته نخستین اقدامات جدی برای فراهم کردن زمینه ورود شرکت‌های استارت‌آپی به بازار سرمایه به اردیبهشت ماه ۱۴۰۲ بازمی‌گردد؛ زمانی که مجید عشقی، رئیس سابق سازمان بورس و اوراق بهادار، از ورود این شرکت‌ها به بورس و تسهیل شرایط پذیرش آنها خبر داد. اما در آن زمان ضوابط پذیرش شرکت‌های دانش‌بنیان به قدری دشوار بود که برخی از آنها حاضر بودند فعالیت خود را خارج از حوزه دانش‌بنیان اعلام کنند تا بتوانند وارد بازار سرمایه شوند. همچنین در همین بازه زمانی هم سازمان بورس و اوراق بهادار تفاهم‌نامه‌ای با معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری امضا کرد تا تغییراتی در این ضوابط ایجاد کند و در نتیجه مسیر پذیرش شرکت‌های دانش‌بنیان به بازار سرمایه هموار شود. بر این اساس مقرر شد بازاری مختص به شرکت‌های دانش‌بنیان در بورس راه‌اندازی شود و راه برای جذب سرمایه آنها هموار شود؛ بازاری که در نهایت چند ماه پس از آن در ۱۱ دی ماه ۱۴۰۲ با نام «نوآفرین» به صورت رسمی راه‌اندازی شد.
مهدی علم‌‌الهدی، معاون توسعه بازار فرابورس ایران، درباره راه‌اندازی بازاری اختصاصی برای پذیرش شرکت‌های دانش‌بنیان و فناور در فرابورس به «دنیای‌اقتصاد» می‌گوید: «دی‌ ماه ۱۴۰۲ بازار نوآفرین ویژه پذیرش شرکت‌ها در دو تابلوی رشد و دانش‌بنیان در فرابورس ایران راه‌اندازی شد. تابلوی رشد مخصوص شرکت‌هایی است که چشم‌اندازی روشن برای درآمد و توانایی بالقوه رشد و توسعه دارند و همچنین برای پیاده‌سازی طرح‌های توسعه‌ای خود نیازمند تامین مالی‌ هستند. تابلوی دانش‌بنیان بازار نوآفرین نیز مخصوص شرکت‌هایی است که در حوزه اقتصاد دیجیتال، شرکت‌های فناور و شرکت‌های خلاق حضور دارند و در زمینه خلق ارزش و تولید علم فعالیت داشته‌اند. این شرکت‌ها همچنین باید تحت مجوز دانش‌بنیان معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری مشغول به کار باشند.» علم‌الهدی با بیان اینکه تاکنون بیش از ۱۵ شرکت در مجموع تابلوهای دانش‌بنیان و رشد بازار نوآفرین پذیرش شده‌اند، اعلام کرد که به تازگی طی دو نشست خبری نخستین شرکت آماده عرضه اولیه سهام در این بازار به عموم سرمایه‌گذاران و مخاطبان این بازار معرفی شده و به زودی شاهد عرضه بخشی از سهام این شرکت در بازار سرمایه خواهیم بود.

مانع ارزش‌گذاری دارایی‌های نامشروط
کارشناسان معتقدند که طی سال‌های گذشته روند ورود شرکت‌های دانش‌بنیان و استارت‌آپی به عرصه سنتی بورس با موانع زیادی همراه بوده است؛ به‌گونه‌ای که تا مدت‌ها تنها یکی از این شرکت‌ها امکان حضور در این بازار را پیدا کرد. مازیار نوربخش، رئیس کمیسیون تحول، نوآوری و بهره‌وری اتاق بازرگانی تهران، درباره چالش‌های شرکت‌های استارت‌آپی برای ورود به بورس به «دنیای‌اقتصاد» می‌گوید: «تا کنون دو دسته مشکل برای ورود شرکت‌های استارت‌آپی به بورس وجود داشته است. نخست اینکه قوانین بورس ایران بر اساس سود و ورود شرکت‌های سنتی تنظیم شده است که باید شفافیت اطلاعات و تداوم درآمدزایی در آنها نشان داده شود، این در حالی است که ماهیت شرکت‌های استارت‌آپی این‌گونه است که به سودآوری در کوتاه‌مدت توجهی ندارند و بیشتر روی ارزش گرفتن تمرکز می‌کنند. در دنیا شرکت‌های استارت‌آپی به امید سودآوری در آینده دورتری سرمایه‌گذاری می‌کنند. این رویه با رویکرد سنتی بورس ما تعارض دارد.»
نوربخش همچنین دومین مشکل را سابقه مالی و اعتباری شرکت‌های استارت‌آپی برای ورود آنها به بورس می‌داند و در این خصوص توضیح می‌دهد: «از سوی دیگر سابقه مالی و اعتباری شرکت‌های استارت‌آپی در بانک‌ها کمتر است و در حسابرسی‌های این شرکت‌ها به دلیل ساختار غیرسنتی که دارند، سوابق مالی به اسنادی تبدیل می‌شوند که برای بورس قابل‌توجه و درک نبوده‌اند. بنابراین می‌توان ساختار سنتی بورس ایران را در این امر دخیل دانست.»
برخی دیگر از کارشناسان در مجموع سخت‌گیری برای ورود شرکت‌های دانش‌بنیان به بورس را تا حیطه فعالیت شرکت‌های خدماتی گسترش می‌دهند و معتقدند طی سال‌های اخیر این‌گونه شرکت‌ها مسیر دشواری برای ورود به بازار سرمایه داشته‌اند. صابر صیادی، کارشناس حوزه سرمایه‌گذاری خطرپذیر، در این باره به «دنیای‌اقتصاد» می‌گوید: «مشکل اصلی بحث ارزش‌گذاری دارایی‌های نامشروط بوده است و انتظاری که استارت‌آپ‌ها برای ارزش‌گذاری خود برای ورود به بورس داشته‌اند. عموما در بورس شرکت‌هایی وجود داشته‌اند که دارای اثر فیزیکی بودند و شرکت‌های خدماتی تاکنون فعالیت محدودی در بورس داشته‌اند. البته طی سال‌های اخیر سخت‌گیری‌ها در این زمینه کمتر شده است و برخی چارچوب‌ها فراهم شده تا استارت‌آپ‌ها بتوانند به بورس ورود پیدا کنند. مهم‌ترین مزیت ورود به بورس برای استارت‌آپ‌ها این است که سرمایه اولیه سرمایه‌گذارهای خطرپذیری که برای رشد این استارت‌آپ‌ها کمک کرده‌اند، آزاد شود و این سرمایه‌گذارها می‌توانند بخشی از سهم خود را در بورس بفروشند و بعد از چند سال صبر، به عایدی برسند.»
البته در این بین ممانعت از ورود شرکت‌های فناور و دانش‌بنیان به بورس باعث حضور هلدینگ‌ها و سرمایه‌گذاری‌های آنها در این حوزه شده است؛ روندی که استارت‌آپ‌ها نیز در نهایت به دلیل نبود شرایط برای ورود به بازار سرمایه آن را آخرین راه گریز خود دانسته‌اند. صیادی در این باره نیز توضیح می‌دهد: «هلدینگ‌هایی از این دست در بورس برای خود پرتفوی‌هایی می‌چینند که به زنجیره آنها مرتبط است. بنابراین هنگامی که زنجیره ارزش این هلدینگ‌ها مطرح می‌شود، آنها به اولویت‌های خود نگاه می‌کنند. به یکی از اصلی‌ترین این هلدینگ‌های سرمایه‌گذار در حوزه استارت‌آپ از این طریق کمک شد تا شرایط خود را در زمینه لجستیک بهبود دهد. حالا به دلیل آنکه ورود به بورس محدود شده و استانداردهای آن بسیار سخت‌گیرانه است، ورود هلدینگ‌ها و مجموعه‌های صنعتی بزرگ این مزیت را برای استارت‌آپ‌ها فراهم می‌کند تا فرآیند خروج را با این شرکت‌ها انجام دهند یا از آنها جذب سرمایه صورت بگیرد.»

‌گذار از نگاه سنتی
کارشناسان معتقدند که تسهیل روند ورود شرکت‌های استارت‌آپی به بورس و حضور گسترده این کسب‌وکارها در بازار سرمایه مزایای بسیاری را برای آنها به همراه دارد که تامین مالی را می‌توان در راس این مزایا دانست. آنها اعتقاد دارند که به نظر می‌رسد مهم‌ترین بنگاه‌های اقتصادی که برای بقا نیاز به تامین مالی داشته باشند، همین شرکت‌های استارت‌آپی هستند. همچنین در این صورت علاوه بر اینکه امکان تامین مالی از بازار بزرگ سرمایه فراهم می‌شود، با توجه به اینکه ارزش‌گذاری شرکت توسط یک نهاد معتبر و رسمی انجام خواهد شد، فرآیند تامین مالی از طریق جذب سرمایه‌گذار هم تسهیل می‌شود. مازیار نوربخش، رئیس کمیسیون تحول، نوآوری و بهره‌وری اتاق بازرگانی تهران، در خصوص فواید راه‌اندازی بازار نوآفرین و فراهم کردن شرایط برای ورود شرکت‌های استارت‌آپی به بورس به «دنیای‌اقتصاد» می‌گوید: «گذار از نگاه سنتی که در بورس وجود داشته است می‌تواند مفید باشد، ولی بستگی به این دارد که چطور پیاده شود و چقدر سخت‌گیری برای ورود وجود داشته باشد. باید اجرا شود تا مشخص شود که چگونه است، اما اگر درست اجرا شود می‌تواند قدم مثبتی در این زمینه باشد؛ زیرا اولین قدم آن این است که اجازه نمی‌دهد مردم عادی که اطلاعات کمتری برای ورود به سرمایه‌گذاری خطرپذیر دارند وارد این بازار شوند، بلکه کسانی اجازه ورود پیدا می‌کنند که در این زمینه خبره هستند و می‌توانند ریسک‌ها را مهار یا کنترل کنند.»
کارشناسان در این بین مزیت دیگری نیز در خصوص کاهش مالیات برای شرکت‌های دانش‌بنیان ذکر می‌کنند؛ زیرا شرکت‌هایی که سهام آنها در بورس خرید و فروش می‌شود، کمتر از سایر شرکت‌ها مالیات می‌‌پردازند و به این ترتیب هزینه‌های آنها کاهش و سود آنها افزایش پیدا خواهد کرد.