فرصت مسقط

همه‌چیز از بمب خبری ترامپ در دوشنبه‌شب به وقت ایران آغاز شد: «روز شنبه مذاکره‌ای بزرگ با ایرانی‌ها خواهیم داشت.» همه در ابتدا همان حس‌وحال بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل، در کاخ سفید را داشتند و در شوک اعلام ناگهانی این خبر به سر می‌بردند. وزن تحلیل‌ها در ایران عمدتا به سمت بازی رسانه‌ای و روانی رئیس‌جمهور آمریکا معطوف بود، اما بودند تحلیلگرانی که معنای اظهارات ترامپ را همان پذیرش مذاکره غیرمستقیم مورد نظر ایران البته با ادبیات ترامپ مبنی بر مذاکره مستقیم تحلیل کردند.
فارغ از شکل مذاکره که به نظر می‌رسد با اصرار ایران غیرمستقیم و در دو میز جداگانه با وساطت بدر البوسعیدی، وزیر خارجه سلطان‌نشین عمان، در مسقط برگزار خواهد شد، محتوای گفت‌وگوهاست که تعیین‌کننده مرحله بعد آن هم به شکل مستقیم خواهد بود. بنابراین روز شنبه ۲۳ فروردین - ۱۲آوریل شروع فرآیند مذاکرات منتج به یک توافق مشخص و نه روز توافق خواهد بود. به عبارت بهتر می‌توان مذاکره غیرمستقیم تهران و واشنگتن در مسقط را یک نقطه‌عطف و ورود به دالان مذاکرات ملموس با توجه به رویکرد ترامپ دانست.
در همین ارتباط سید‌عباس عراقچی در جریان سفر به الجزایر در پاسخ به سوالی درباره «مذاکرات غیرمستقیم و همچنین تاکید ترامپ بر مستقیم ‌بودن مذاکرات» گفت: شکل مذاکره مهم نیست که مستقیم باشد یا غیرمستقیم. به نظر من آنچه اهمیت دارد، موثر یا غیرموثر بودن مذاکرات است، جدی بودن یا جدی نبودن طرفین در مذاکرات است، نیات طرفین در مذاکره است و اراده برای رسیدن به یک راه‌حل. این موارد در هر گفت‌وگویی ملاک عمل است.
عراقچی در ادامه گفت: اینکه شکل مذاکرات چگونه باشد، تابع مسائل مختلفی است. شکل موردنظر ما، مذاکرات غیرمستقیم است. دلایل آن نیز قبلا گفته شده است. مذاکراتی که آنها بخواهند از طریق فشار و تهدید، اراده خود را تحمیل کنند، یک مذاکره نیست و در حقیقت دیکته ‌کردن است. درحقیقت ما به این شیوه به‌هیچ‌وجه اعتقادی نداریم. از نظر ما شیوه غیرمستقیم بهتر می‌تواند یک مذاکره واقعی و منتج به نتیجه را تضمین کند و ما به این شیوه پیش خواهیم رفت.
وزیر خارجه ایران درباره نمونه مذاکره غیرمستقیم گفت: مذاکره غیرمستقیم اصلا چیز عجیبی نیست. در تاریخ روابط بین‌الملل به‌کرات اتفاق افتاده است. کشورهایی هستند که به دلایل تاریخی، خصومت‌ها و هر دلیلی حاضر نیستند با هم ملاقات کنند. موارد متعددی دراین‌باره وجود دارد. همین الان مذاکره بین روسیه و اوکراین به صورت غیرمستقیم و اتفاقا از طریق آمریکا صورت می‌گیرد، یعنی آمریکایی‌ها واسطه هستند. دو طرف حاضر نیستند به دلایلی که خودشان می‌دانند، با یکدیگر ملاقات رودررو داشته باشند و ملاقات از طریق یک میانجی یا واسطه انجام می‌شود.
او با بیان اینکه «در موضوع ما، عمان واسطه است چراکه ما به عمان به خاطر گذشته و سابقه خوبی که در همین ارتباط داشته، اطمینان و اعتماد داریم»، گفت: امیدوار هستیم که با اراده جدی طرف مقابل برای رسیدن به یک راه‌حل دیپلماتیک مواجه باشیم. این در مذاکرات مهم است. عراقچی درباره شایعاتی مبنی بر اینکه «ابتدای مذاکرات به‌صورت غیرمستقیم است و اگر حسن‌نیت آمریکا اثبات شود، مذاکرات رودررو خواهد شد»، گفت: ما چنین قراری نگذاشته‌ایم. او در پاسخ به سوالی مبنی بر اینکه «آیا پیش‌شرطی برای مذاکرات وجود دارد یا خیر؟»، گفت: هیچ پیش‌شرطی از نظر ما پذیرفتنی نیست و وجود هم ندارد. عراقچی همچنین درباره طرف‌های مذاکره گفت: اطلاعی که ما داریم، آقای (استیو) ویتکاف (نماینده ویژه ترامپ در امور غرب آسیا) حضور دارد و از طرف ایران هم بنده هستم.
پیش‌تر علی لاریجانی، مشاور رهبر انقلاب، هدف مذاکرات غیرمستقیم را فهمیدن مطالبات طرف مقابل و امتیازهای مقابل بیان کرده بود که نشان می‌دهد تهران درصدد است تا با مطالبات و امتیازهای آمریکا در مذاکرات آشنا شود و اگر جدیتی در مواضع طرف و امتیازهای مشخص دید، به سمت ادامه مذاکرات آن هم در شکل مستقیم حرکت کند.
آغاز گفت‌وگوها با اروپا، چین و روسیه
پیش از اعلام خبر مذاکرات ایران و آمریکا، روز دوشنبه اعلام شد که نشست گفت‌وگوهای هسته‌ای با حضور ایران، چین و روسیه روز سه‌شنبه در مسکو برگزار خواهد شد. در همین ارتباط این مذاکرات سه‌جانبه با حضور کارشناسان سه طرف دیروز سه‌شنبه به میزبانی روسیه برگزار شد. این گفت‌وگوها پشت درهای بسته و بدون حضور خبرنگاران برگزار شد. همزمان دمیتری پسکوف، سخنگوی کاخ کرملین، روز سه‌شنبه گفت که مسکو از گفت‌وگوهای ایران و آمریکا بر سر موضوع هسته‌ای ایران حمایت می‌کند و حامی حل‌وفصل سیاسی این موضوع است.
اسماعیل بقایی، سخنگوی وزارت امور خارجه ایران، روز دوشنبه در نشستی خبری در این باره گفت: در رابطه با موضوع هسته‌ای به طور مستمر با طرف‌های مقابل، یعنی سه کشور اروپایی، چین و روسیه، در حال رایزنی و مذاکره بوده و هستیم. ظرف امروز و فردا یک نشست سه‌جانبه دیگر در مسکو داریم که چین و روسیه و ایران در مورد جنبه‌های مختلف مرتبط با موضوع هسته‌ای، برجام و قطعنامه ۲۲۳۱ گفت‌وگو خواهند کرد. سه کشور ایران، روسیه و چین در ۲۴ اسفند ۱۴۰۳ نیز نشستی در پکن با حضور ماجائوشو معاون وزیر امور خارجه چین، کاظم غریب‌آبادی معاون وزیر امور خارجه ایران، و سرگئی ریابکوف معاون وزیر امور خارجه روسیه درباره برنامه هسته‌ای ایران و موضوعات دیگر برگزار کردند.در تحولی دیگر مجید تخت‌روانچی، معاون سیاسی وزیر امور خارجه ایران، در سفر به وین با معاون مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا دیدار و رایزنی کرد. او روز سه‌شنبه و در جریان این سفر با اولاف اسکوگ، معاون مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا که به‌عنوان جانشین انریکه مورا منصوب شده است، دیدار و رایزنی کرد.

به سوی برجام به‌روز‌شده؟
با توجه به تاکید ایران بر مذاکره غیرمستقیم با آمریکا و همزمان آغاز گفت‌وگوها با دیگر طرف‌های برجامی به نظر می‌رسد که تهران بنا دارد سایر طرف‌های برجامی را به فرآیند مذاکره با آمریکا متصل و مجددا زمینه توافق مدل برجام به‌روز‌رسانی‌شده با حضور همه بازیگران را پایه‌گذاری کند. سفر روزهای آینده مدیرکل آژانس به تهران می‌تواند مذاکرات فنی با این نهاد را نیز آغاز کند و آن را به یک نتیجه ملموس برساند.