خلأ عملکرد گندم آبی در کشور ۶۲ درصد است

گندم حدود ۴۰ درصد از انرژی مردم ایران را تامین می‌کند و این موضوع خودکفایی در تولید گندم را برای کشور مهم کرده است. بر اساس نتایج حاصل از یک پژوهش، تولید گندم آبی در ایران ۶۲ درصد خلأ عملکردی دارد که عمدتا ناشی از مدیریت ناکارآمد مزرعه است. به عنوان مثال رعایت نکردن تاریخ کاشت ۲۰ درصد عملکرد را کاهش می‌دهد.
مصرف گندم حدود ۴۰ درصد از انرژی غذایی روزانه مردم ایران را تامین می‌کند. به همین دلیل، سالانه حدود ۶.۳ میلیون هکتار از اراضی کشاورزی کشور زیر کشت گندم می‌رود.
با توجه به مشکلات ناشی از کمبود آب و رشد جمعیت، افزایش تولید گندم از طریق گسترش سطح زیر کشت امکان‌پذیر نیست. بنابراین، برای افزایش تولید باید به افزایش عملکرد در واحد سطح توجه کرد.

نحوه محاسبه خلا عملکرد گندم آبی در کشور
خلأ عملکرد در یک منطقه به تفاوت بین پتانسیل عملکرد و عملکرد واقعی مزارع کشاورزان آن منطقه اشاره دارد. در این زمینه، وان ایترسام و همکاران پروتکل گیگا[۱] را برای محاسبه خلأ عملکرد محصولات زراعی در سطح جهان معرفی کرده‌اند که در محصولاتی مانند ذرت و برنج در کشورهای مختلف مورد استفاده قرار گرفته است.
نخستین گام در محاسبه این خلأ، محاسبه پتانسیل عملکرد است. پتانسیل عملکرد در شرایطی ایده‌آل و بدون محدودیت‌هایی مانند آب، عناصر غذایی و خسارات ناشی از علف‌های هرز و آفات تعیین می‌شود. اختلاف پتانسیل عملکرد با عملکرد واقعی برای تهیه نقشه پراکنش خلأ عملکرد مفید است و تصمیم‌گیری‌ها در این خصوص را تسهیل می‌کند.

ایران پتانسیل تولید ۲۰ میلیون تن گندم را دارد
از دوره زمانی ۱۳۸۰ تا ۱۳۹۴، متوسط عملکرد طبیعی گندم آبی در ایران حدود ۳.۴ تن در هکتار و ظرفیت بالقوه عملکردی آن ۸.۸ تن در هکتار بود که نشان‌دهنده خلأ عملکردی معادل ۵.۴ تن در هکتار (۶۲ درصد) است. این موضوع نشان می‌دهد کشاورزان تنها به ۳۸ درصد از پتانسیل عملکرد گندم آبی دست یافته‌اند و مقدار عملکرد، رابطه‌ای با نوع اقلیم مناطق تولید گندم آبی در کشور نداشته است.
اگر کشاورزان ایران با مدیریت بهینه زراعی به ۸۰ درصد از عملکرد پتانسیل دست یابند، عملکرد گندم آبی می‌تواند به ۷ تن در سطح برسد. بر این اساس، با احتساب ۲.۲ میلیون هکتار زمین‌های زیر کشت گندم آبی، تولید این محصول به ۱۵.۴ میلیون تن در شرایط آبی می‌رسد و با در نظر گرفتن میزان تولید گندم دستیابی به تولید ۲۰ میلیون تن دور از انتظار نیست. با رفع خلأ عملکرد گندم، می‌توان تا حدی سطح زیر کشت این محصول را کاهش داد و از اراضی و منابع آبی آزادشده برای افزایش تولید سایر محصولات مهم مانند گیاهان روغنی و قندی استفاده کرد.

خلاء عملکرد در اثر ضعف مدیریت مزرعه
دلایل افزایش خلا عملکرد گندم آبی که مربوط به مدیریت بهینه مزرعه در ایران می‌شوند، شامل موارد زیر است:
1- ۲۳ درصد کاهش عملکرد در اثر عدم مدیریت صحیح علف‌های هرز در مزارع کشور؛
2- کمبود مواد آلی، به طوری که به ترتیب ۴۲ و ۶۳ درصد از اراضی کشاورزی کشور با کمبود ماده آلی، فسفر و پتاسیم مواجه هستند؛
3-کاشت در تاریخ نامناسب، این عامل سبب ۲۰ درصد خلأ عملکرد می‌شود و انتخاب رقم مناسب می‌تواند ۱۰ درصد از این خلأ را کاهش دهد.
بررسی‌ها نشان می‌دهد، اصلی‌ترین مانع در رشد عملکرد اراضی کشور، کمبود آب یا اقلیم نامساعد کشور نیست، بلکه مسئله مدیریت زمین‌های زراعی و استفاده بهتر از همین منابع موجود نقطه مغفول ارتقای عملکرد بخش کشاورزی به خصوص در کالاهای اساسی همچون گندم است. لذا ضروری است در این زمینه تدابیر لازم اندیشیده شود.