صنعت نساجی؛ صنعت فقرزدا

در کشورهایی که صنعت نساجی و پوشاک در آن اهمیت یافته است عموما بیکاری کمتر از کشورهای دیگر با حجم اقتصاد مشابه است و اثر اجتماعی مهمی دارد. از مهم‌ترین ویژگی‌های صنعت پوشاک این است که با سرمایه‌گذاری بسیار اندک نسبت به سایر صنایع میتوان اشتغال‌زایی بسیار بیشتری انجام داد.
روند روبه‌رشد کشورهای آسیایی در توسعه پوشاک در حالی است که گردش مالی این صنعت در ایران ۹ تا ۱۰ میلیارد دلار در سال تخمین زده شده است. صنعت پوشاک در رده صنایعی قرار دارد که مزایای بسیار آن از جمله قدرت اشتغال‌زایی بالا، ارزآوری، تولید ثروت ملی، نیاز به سرمایه‌گذاری کمتر نسبت به سایر صنایع و ... موجب شده تا بسیاری از کشورها درصدد توسعه این صنعت برآیند. این بخشی از یادداشتی به قلم دکتر رضا رحمانی، تحلیلگر مسائل صنعتی است.

در ادامه مشروح این یادداشت درباره اهمیت صنعت نساجی و نقش آن در فقرزدایی کشور را بخوانید:
صنعت پوشاک و نساجی صنعتی چند بعدی است که سودآوری و میزان اشتغال‌زایی بالایی دارد. این صنعت از صنایع با حاشیه سود بالا محسوب می‌گردد. پیش‌بینی می‌شود تا سال ۲۰۲۵ بازار این صنعت به ۲۰۰۰ میلیارد دلار در سال برسد. هم‌اکنون گردش مالی این صنعت در اقتصاد ایران حدود ۱۵ میلیارد دلار تخمین زده می‌شود که شامل تولید داخلی، واردات و قاچاق است.
صنعت نساجی و پوشاک از جمله صنایع فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی محسوب می‌شود که با استفاده از این محصول، کشورها فرهنگ خود را به دیگر ملت‌ها صادر می‌کنند و اثر ماندگاری بر فرهنگ و اجتماع می‌گذارند. پوشاک از محصولات مرتبط با نیازهای اولیه است که در زمره محصولات راهبردی قرار دارد و نیازمند حمایت‌های خاص است. پوشاک به چند دلیل در این جایگاه از اهمیت قرار دارد. نخست آن‌که پوشاک و مد در حوزه فرهنگ هرکشور از اهمیت خاصی برخورداری است و نماد فرهنگی آن جامعه محسوب می‌شود.
دوم آنکه صنعت پوشاک ارزش‌افزوده بالایی دارد و با تقویت برندینگ این سودآوری چندین برابر خواهد شد. در مرتبه سوم، سطح اشتغال‌زایی صنعت پوشاک نسبت به سایر صنایع در حد قابل‌توجهی بالا است. در کشورهایی که صنعت نساجی و پوشاک در آن اهمیت یافته است عموما بیکاری کمتر از کشورهای دیگر با حجم اقتصاد مشابه است و اثر اجتماعی مهمی دارد. از مهم‌ترین ویژگی‌های صنعت پوشاک این است که با سرمایه‌گذاری بسیار اندک نسبت به سایر صنایع میتوان اشتغال‌زایی بسیار بیشتری انجام داد. به عنوان مثال برای ایجاد هر شغل در صنعت پتروشیمی با قیمت سال جاری بایستی ۳۰ میلیارد سرمایه‌گذاری انجام شود درحالی‌که مقدار سرمایه‌گذاری برای ایجاد هر شغل در صنعت نساجی کمتر از ۱۰۰ میلیون است. همین ویژگی مهم موجب شده است که صنعت پوشاک و نساجی به عنوان صنعت فقرزدا معرفی گردد.
در همه صنایع، به ویژه صنعت نساجی و پوشاک باید نگاه فناورانه را در تولید و توزیع محصول نهایی مورد توجه قرار داد. می‌توان به یقین گفت که آینده صنعت مد و پوشاک، بر پایه تکنولوژی خواهد بود و هر جزئی از این صنعت، از طراحی و پیش‌بینی روندها گرفته تا تولید و عرضه محصولات، تحت تاثیر فناوری خواهد بود. از سوی دیگر، تخمین زده می‌شود که ارزش بخش پوشاک فناورانه تا سال ۲۰۳۰ به ۵۰ میلیارد دلار برسد. از سوی دیگر، بازی های اجتماعی و قابلیت‌های فضای مجازی می‌توانند کل بازار در دسترس را تا ۸ سال آینده به بیش از ۱۰ درصد گسترش دهند.

غیبت ایران در زنجیره جهانی صنعت نساجی
صنعت نساجی نقشی اساسی در زنجیره ارزش جهانی (GVC) ایفا می‌کند و به توسعه اقتصادی بسیاری از کشورها، به ویژه کشورهای در حال توسعه، کمک می‌کند. این صنعت شامل طیف گسترده‌ای از فعالیت‌ها، از تولید الیاف و نخ گرفته تا برش، دوخت و فروش لباس و منسوجات نهایی می‌شود.
در زنجیره ارزش جهانی نساجی، فعالیت‌ها به مراحل مختلف تقسیم می‌شوند که هر مرحله توسط کشورهای مختلف یا شرکت‌های مختلف در سراسر جهان انجام می‌شود. این امر به دلیل مزیت‌های نسبی و مطلق هر کشور در تولید مراحل مختلف زنجیره ارزش است.

برخی از مزایای مشارکت در صنعت نساجی در زنجیره ارزش جهانی برای کشورها عبارتند از:
ایجاد اشتغال: صنعت نساجی یکی از بزرگترین کارفرمایان در جهان است و میلیون‌ها نفر را در سراسر جهان به طور مستقیم و غیرمستقیم استخدام می‌کند.
کاهش فقر: درآمد حاصل از کار در صنعت نساجی می‌تواند به کاهش فقر و ارتقای سطح زندگی افراد در خانوارهای کم‌درآمد کمک کند.
توسعه زیرساخت: برای تسهیل فعالیت در صنعت نساجی، به زیرساخت‌هایی مانند جاده‌ها، بنادر و برق نیاز است.
جذب سرمایه گذاری خارجی: صنعت نساجی می‌تواند سرمایه‌گذاری خارجی را به کشورها جذب کند، که می‌تواند به رشد اقتصادی و توسعه کمک کند.
توانمندسازی زنان: زنان سهم قابل توجهی از نیروی کار در صنعت نساجی را تشکیل می‌دهند. مشارکت در این صنعت می‌تواند به توانمندسازی زنان و افزایش استقلال اقتصادی آنها کمک کند.
علی رغم مزایای مذکور، بازار این صنعت به صورت مساوی در کشورها پخش نشده است. ۷۵ درصد از بازار در کشورهای اتحادیه اروپا، ایالات متحده، چین و ژاپن است درحالی که یک سوم از جمعیت جهان را دارا هستند. براساس آمار، بازار پوشاک تا سال ۲۰۱۷ تقریبا ۳/۱ تریلیون دلار اندازه‌گیری شده که بزرگتر از کل اقتصاد ایتالیاست. پیش‌بینی می‌شود تا سال ۲۰۲۵ این عدد به ۲ تریلیون دلار برسد و مجموعه بازار مصرفی هند و چین از اتحادیه اروپا و آمریکای شمالی پیشی بگیرد.

آسیا به بزرگ‌ترین تولیدکننده و عرضه‌کننده محصولات صنایع نساجی و پوشاک برای کشورهای پیشرفته و درحال‌توسعه جهان تبدیل شده است. انتقال تولید به این بخش از جهان از سال‌های بسیار دور تاکنون ادامه یافته است. در سال ۲۰۰۰ تقریبا ۲۰ درصد از تجارت محصولات نساجی بین کشورهای آسیایی بود در حالی که پیش‌بینی میشود تا سال ۲۰۲۵ این رقم به ۳۵ درصد برسد. چین با تامین ۶۵ درصد از این تجارت، بزرگترین عرضه کننده این محصول است که در سال‌های اخیر با افزایش مصرف سرانه پوشاک شهروندانش و افزایش هزینه تولید از ارتقا حجم صادرات امتناع نموده است. این موضوع برای کشورهای درحال توسعه از جمله ایران که در اتحادیه‌های متنوعی عضو است فرصت مناسبی را جهت افزایش صادرات فراهم نموده است. با این حال، سهم ایران از این صنعت در زنجیره جهانی به بیش از ۵۰۰ میلیون دلار نمی‌رسد.

اهمیت خلق برند ایرانی در افزایش حاشیه سود
صنعت مد و پوشاک یکی از صنایعی است که به سرعت در حال رشد است و هر هفته یا هر ماه یک نیاز جدید در آن تحقق پیدا می‌کند. صنعت پوشاک بزرگترین سهم از تجارت الکترونیک را به خود اختصاص خواهد داد. در واقع، این صنعت تا سال ۲۰۲۵ درآمد بالقوه ۶۸۴ میلیارد دلاری خواهد داشت. صنعت پوشاک یک شبکه بزرگ با رقبای زیادی است. برای اینکه یک برند در بازار قوی و منحصر به فرد باشد، نیاز به توسعه یک استراتژی قوی دارد. این امر به شرکت‌ها این امکان را می‌دهد که یک تصویر و هویت در ذهن مشتریان خلق کنند. تداوم استراتژی‌های خاص تبلیغ و فروش در طول زمان منجر به ایجاد «برند» خواهد شد. برند باعث ارزش افزوده مازاد خواهد شد و حاشیه سود را چند برابر خواهد نمود. به دلیل هزینه‌های بالای برندینگ و حضور در بازارهای بین‌المللی میتوان کنسرسیومی از شرکت‌ها ایجاد نمود تا یک شرکت ایرانی با برند در سطح جهان شکل بگیرد.
اشتغال آفرینی صنعت پوشاک در ایران
روند روبه‌رشد کشورهای آسیایی در توسعه پوشاک در حالی است که گردش مالی این صنعت در ایران ۹ تا ۱۰ میلیارد دلار در سال تخمین زده شده است. صنعت پوشاک در رده صنایعی قرار دارد که مزایای بسیار آن از جمله قدرت اشتغال‌زایی بالا، ارزآوری، تولید ثروت ملی، نیاز به سرمایه‌گذاری کمتر نسبت به سایر صنایع و ... موجب شده تا بسیاری از کشورها درصدد توسعه این صنعت برآیند. در ایران ۷۰۰ واحد صنعتی و ۳۰۰ هزار واحد صنفی در توزیع صنعت پوشاک و نساجی فعالیت دارد. در مجموع بالغ بر یک میلیون نفر در زنجیره تولید تا توزیع در این صنعت مشغول به فعالیت هستند.

لزوم نوسازی ماشین‌آلات
یکی از مسائل اساسی در صنعت پوشاک و نساجی، نوسازی ماشین‌آلات تولیدی است. نوسازی ماشین‌آلات در صنایع نساجی به دلیل مشکلات مالی بنگاه‌ها در سال‌های اخیر محقق نشده است. بزرگ‌ترین مزیت نساجی یک کشور نسبت به دیگر کشورها توان تولید با کمیت و کیفیت بالا است. اگر تجهیزات تولیدی از بالاترین فناوری روز دنیا برخوردار نباشند، تیراژ تولید و کیفیت محصولات پایین و قیمت تمام‌شده بیشتر از رقبای جهانی خواهد بود. از سمت دیگر، عقب‌ماندگی صنعت نساجی باعث کاهش قدرت رقابت صنعت پوشاک خواهد شد که به‌موجب این عوامل، اشتغال و اقتصاد دچار آسیب می‌گردد. با عنایت به این موضوع لازم است سیاست‌های تسهیل در اعطای اعتبار به بنگاه‌ها جهت خرید ماشین‌آلات فناور اتخاذ گردد.

صادرات خام نهاده تولید
متأسفانه در صنعت چرم به تولید چرم گوسفندی توجه نشده است. این عدم توجه در شرایطی است که حدود ۵۴ میلیون گوسفند در کشور وجود دارد. ایجاد این مزیت نیازمند سرمایه‌گذاری حداقل ۵۰ میلیون یورو و تکمیل زنجیره پوشاک است. از این مقدار چرم گوسفندی در کشور می‌توان حدود چهار میلیون قطعه لباس تولید کرد که ارزش آن در حدود هشت‌صد میلیون دلار تا یک میلیارد و ۲۵۰ میلیون دلار تخمین زده می‌شود. صادرات خام پوست گوسفند تنها حدود چهل میلیون دلار عایدی برای کشور دارد که نسبت به فروش کالای نهایی تفاوت گزافی دارد.

پوشاک قاچاق و مستعمل
در راستای حمایت از تولید داخل و تقویت سیاست حمایتی از تولیدکنندگان، واردات پوشاک خارجی ممنوع شد. آمار دقیقی از مقدار قاچاق پوشاک در کشور موجود نسیت ولی به طور متوسط ۵/۲ میلیارد دلار تخمین زده می‌شود که ارزش پوشاک قاچاق است که از مبادی مختلف وارد کشور می‌شود. حجم عمده‌ای از پوشاک خارجی به صورت سازمان‌یافته ازکشورهای همسایه وارد کشور می‌شود. عمده این لباس‌ها با توجه به ذائقه و تقاضای مردم به پوشاک برند و هزینه‌های بالای این نوع از پوشاک و سودآوری بیشتر برای فروشنده‌ها، به صورت مستعمل یا تاناکورا وارد میشود. پوشاک مستعمل موجب آسیب جدی به بخش تولیدی صنعت پوشاک شده است.