پرونده رفع فیلترینگ مختومه می‌شود؟

بعد از ماه‌ها چشم‌انتظاری برای تحقق وعده دولت چهاردهم مبنی بر رفع محدودیت‌های اینترنتی، حالا تعلل و تاخیر در اجرای آن موجب شده است تا کارزار «درخواست برکناری وزیر ارتباطات به دلیل عدم رفع فیلترینگ» راه بیفتد. در حالی بیش از ۱۹هزار نفر این کارزار را تا زمان نگارش گزارش امضا کرده‌اند که عضو شورای عالی فضای مجازی از احتمال به نتیجه رسیدن رفع فیلترینگ در جلسه هفته جاری این شورا خبر می‌دهد.
البته پیش از این نیز در زمان برگزاری نخستین جلسه شورای عالی فضای مجازی در دولت پزشکیان گفته می‌شد که در این جلسه قرار است موضوع فیلترینگ بررسی شود. اما خبری از آن نشد و اخبار جلسه‌های بعدی نیز به بررسی و پیگیری طرح‌ها و نظرات مختلف محدود شد. در شرایطی که تاکنون اخبار ضد و نقیض و مبهمی از تصمیم‌گیری برای رفع فیلترینگ منتشر شده است، باید منتظر ماند و دید که از جلسه این هفته شورای عالی فضای مجازی اخبار خوبی از رفع محدودیت‌های اینترنتی شنیده می‌شود یا باز هم در بر پاشنه وعده وعیدهای تکراری می‌چرخد.

درخواست ۲۰ هزار نفری برکناری وزیر
اواخر هفته گذشته وزیر ارتباطات برای چندمین بار از تداوم پیگیری‌ها‌ برای رفع فیلترینگ خبر داد. با این حال به نظر می‌رسد که صبر کاربران ایرانی برای چشم‌انتظاری تمام شده و تعلل و تاخیر در اجرای این وعده موجب شده است تا کارزار «درخواست برکناری وزیر ارتباطات به دلیل عدم رفع فیلترینگ» راه بیفتد‌. در متن این کارزار که تا زمان نوشتن گزارش به امضا بیش از ۱۹ هزار نفر رسیده، خطاب به رئیس‌جمهور آمده است: «بیش از ۵ ماه پیش در ایام انتخابات، تعهدی مبنی بر رفع فیلترینگ دادید. ولی پس از گذشت ۴ ماه از رای اعتماد مجلس به کابینه، وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات دولت شما، آقای سید ستار هاشمی، نه تنها نتوانسته فیلترینگ را برچیند، بلکه حتی رفع فیلتر را آغاز نکرده است. از سوی دیگر، قول‌هایی که مبنی بر رفع فیلتر در ماه‌های گذشته داده شده بود، هیچ‌کدام عملی نشد.»
نویسنده کارزار برکناری وزیر ارتباطات با بیان تبعات منفی فیلترینگ از جمله رونق گرفتن بازار فیلترشکن و درآمدزایی عده‌ای خاص از این محل، خواستار برکناری وزیر ارتباطات به دلیل عدم رفع فیلترینگ شده و نوشته است: «در نخستین قدم وزیر ارتباطات را برکنار کرده و فردی را منصوب کنید که برنامه سیاسی مشخصی برای رفع فیلترینگ داشته باشد. بسیاری از مردم تصور می‌کنند وزیر فعلی هیچ‌گونه برنامه‌ای برای رفع فیلترینگ ندارد و بیشتر دنبال روزمرگی است. همچنین شما اختیاری در زمینه اقدام در حوزه شورای عالی فضای مجازی ندارید.»
در حالی نویسنده این کارزار نقش وزیر ارتباطات را در رفع محدودیت‌های اینترنت پررنگ دانسته که فعالان و کنشگران اینترنت معتقدند که این موضوع به اختیارات ستار هاشمی مرتبط نیست و رفع فیلترینگ یک مساله حاکمیتی است و کل حاکمیت باید در این خصوص تصمیم‌ بگیرد. از آنجا که پلتفرم کارزار از سال ۱۴۰۱ تاکنون چندین کارزار مختلف با اینترنت راه‌اندازی کرده است، حامد بیدی، مدیرعامل پلتفرم کارزار و کنشگر اینترنت، در گفت‌وگو با «دنیای اقتصاد» مطرح می‌کند که تمام کارزارهای مرتبط با اینترنت از سال ۱۴۰۰ تاکنون به امضای بیش از دو میلیون نفر رسیده است. او در ادامه صحبت‌های خود درباره نقش و تاثیر کارزار اخیر رفع فیلترینگ می‌گوید: «با توجه به اینکه رفع فیلترینگ فقط به تصمیم‌گیری وزیر ارتباطات و رئیس‌جمهور محدود نمی‌شود و یک مساله حاکمیتی است، با این حال کارزار درخواست برکناری وزیر ارتباطات در راستای وعده‌های انتخاباتی رئیس‌جمهور و وظایف کارشناسی وزارت ارتباطات به راه افتاده است. از وضعیت اخیر جلسات رفع فیلترینگ به نظر می‌رسد که وزارت ارتباطات و سایر مسوولان پیگیری‌های کارشناسی را انجام داده‌اند؛ بنابراین به نظر می‌رسد که دولت هم تصمیم دارد تا فیلترینگ رفع شود و در این راستا نیز تلاش می‌کند. اما مساله این است که تاکنون اطلاعات ضد و نقیض از سمت وزارت ارتباطات، مرکز اطلاع‌رسانی دولت یا شورای عالی فضای مجازی منتشر شده است.»
بیدی همچنین به انتشار اسامی مخالفان و موافقان رفع فیلترینگ اشاره می‌کند و در این خصوص می‌گوید: «مباحثی که در جلسات پیشین شورای عالی فضای مجازی مطرح شده، در واقع شفاف نبوده است و همچنان هم به نظر نمی‌رسد که رویه اطلاع‌رسانی درباره بررسی‌های کارشناسی طرح‌های مختلف رفع فیلترینگ شفاف شود.»

قدم نهایی شورای فضای مجازی برای فیلترینگ؟
در شرایطی که کارشناسان از فرآیند مبهم و غیرشفاف اطلاع‌رسانی درباره اقدامات رفع فیلترینگ انتقاد می‌کنند، اما به اعتقاد آنها مطالبه مستمر و یک‌ساله مردم و فعالان برای رفع فیلترینگ و دسترسی به اینترنت آزاد موجب شده است تا برخی از افراد از بدنه حاکمیت نیز متوجه سیاست اشتباه فیلترینگ شوند. به عنوان مثال ابوالحسن فیروزآبادی، دبیر پیشین شورای عالی فضای مجازی در تازه‌ترین اظهارات خود یک رویکرد متفاوت از پیش را مطرح می‌کند. او با بیان اینکه با بودن تحریم نمی‌توانیم به اینستاگرام، توییتر و واتس‌اپ بگوییم که در تهران دفتر بزنید، مطرح کرده که استارلینک به بهبود شبکه ارتباطی کشور خیلی می‌تواند کمک کند؛ یعنی ما می‌توانیم در بسیاری از روستاها و پروژه‌هایی که در مناطق دورافتاده داریم استفاده کنیم.»
با این حال و در شرایطی که کارزار «درخواست برکناری وزیر ارتباطات به دلیل عدم رفع فیلترینگ» راه افتاده است، سعیدرضا عاملی، عضو شورای عالی فضای مجازی از احتمال به نتیجه رسیدن مساله رفع فیلترینگ در شورای عالی فضای مجازی در هفته جاری خبر داد. او همچنین مطرح کرد که حکمرانی داده جایگزین فیلترینگ خواهد شد و در این باره گفته است: «من فکر می‌کنم که فیلترینگ باز می‌شود؛ یعنی این سیاست فیلترینگ تبدیل به حکمرانی داده می‌شود. در این حکمرانی نیز ما نباید فضایی را ایجاد کنیم که باز هم از میان آنها بسته شدن‌های گسترده به وجود بیاید. هدف این حکمرانی باید تامین سلامت اجتماعی باشد.»
البته پیش از این نیز در زمان برگزاری نخستین جلسه شورای عالی فضای مجازی در دولت پزشکیان گفته می‌شد که در این جلسه قرار است موضوع فیلترینگ بررسی شود. اما خبری از آن نشد؛ تا اینکه در دومین جلسه شورای عالی فضای مجازی اخباری از پیگیری و بررسی رفع فیلترینگ به گوش رسید. مسعود پزشکیان در جلسه پیشین شورای عالی فضای مجازی که سه‌شنبه ۲۲ آبان‌ماه برگزار شده بود، عنوان کرده بود که ادامه روند فیلترینگ با توجه به ایجاد نارضایتی‌های عدیده برای مردم قابل قبول نیست، بنابراین باید برای اصلاح این روند همه نهادهای حاکمیتی به زبان و نگاه مشترک برسند. رئیس‌جمهور در جلسه پیشین شورای عالی فضای مجازی دستور داده بود که با تشکیل کارگروهی به فوریت ابعاد مختلف این موضوع بررسی و نتیجه نهایی را برای تصمیم‌گیری در جلسه آتی شورا ارائه شود. در نهایت پس از مدت‌ها بررسی طرح‌های مختلف وزیر ارتباطات در آخرین اظهارات خود از جمع‌بندی جلسات صحبت کرده و گفته که شاید یک روال این‌گونه باشد که فیلترینگ به صورت گام‌به‌گام برداشته شود. گمانه‌زنی‌های دیگر نیز بیانگر این است که در مرحله اول گوگل‌پلی و یوتیوب رفع فیلتر می‌شوند. از سوی دیگر طرح‌هایی برای حکمرانی در فضای مجازی مطرح می‌شود و برخی کارشناسان با ابراز نگرانی از آنها معتقدند که اعمال محدودیت و تعرفه بالا برای ترافیک بین‌المللی از جمله راهکارهای احتمالی برای حکمرانی آینده در فضای مجازی است تا استفاده از پلتفرم‌های خارجی در مقایسه با نمونه‌های داخلی برای مردم گران تمام شود و در نهایت کاربران ناچار به پلتفرم‌های داخلی رو بیاورند.