توافق روی میز ایران و غرب؟

ایران و اروپا در حاشیه مجمع عمومی سازمان ملل شانس دیپلماسی را با نزدیک شدن به انتخابات آمریکا به محک آزمون می‌گذارند. یک دیپلمات اروپایی گفت: «ما به دنبال کمتر در برابر کمتر هستیم. اگر مذاکرات از سر گرفته شود، این یک معامله خواهد بود و نه یک تحول.»
خبرگزاری «رویترز» روز یکشنبه و همزمان با حضور هیات‌های ایران و غرب برای حضور در هفتاد و نهمین مجمع عمومی سازمان ملل متحد نوشت: ایران و اروپایی‌ها در حاشیه مجمع عمومی سازمان ملل شانس دیپلماسی را با نزدیک شدن به انتخابات آمریکا به محک آزمون می‌گذارند. مقامات ایرانی و اروپایی هفته جاری در مجمع عمومی سازمان ملل متحد در نیویورک دیدار خواهند کرد تا بررسی کنند که آیا دو طرف می‌توانند راهی برای بازگشت به دیپلماسی بر سر برنامه هسته‌ای ایران و در عین حال مسیری برای کاهش تنش‌ها با اسرائیل و غرب پیدا کنند؟
مسعود پزشکیان رئیس‌جمهور ایران در اولین سفر خود به غرب از زمان انتخابش در ماه ژوئیه، 6هفته قبل از برگزاری انتخابات ریاست جمهوری آمریکا در 5 نوامبر که می‌تواند دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور سابق - یکی از مخالفان سرسخت سازش با ایران - را مجددا راهی کاخ سفید کند، وارد خاک آمریکا می‌شود. سه مقام ایرانی به رویترز گفتند که پزشکیان به عنوان یک فرد میانه‌رو، این پیام را مخابره خواهد کرد که «آغوش تهران به روی دیپلماسی باز است»، اما در عین حال تاکید می‌کند که جمهوری اسلامی در برابر فشارها سر فرود نخواهد آورد. تصمیم‌گیرندگان تهران امیدوارند که شاهد کاهش تحریم‌های آمریکا بر سر برنامه هسته‌ای کشورشان باشند. به ادعای رویترز اما روابط ایران با غرب از زمانی که حماس مورد حمایت ایران در 7 اکتبر به جنوب سرزمین‌های اشغالی حمله کرد و تهران حمایت خود را از جنگ روسیه در اوکراین افزایش داد، بدتر شده است.
انفجارهای هفته گذشته مرتبط با پیجرها و رادیوهای دستی که توسط حزب الله لبنان مورد استفاده قرار می‌گیرد، این دوره از مجمع عمومی را تحت‌الشعاع قرار داده و ترس از درگیری گسترده‌تر اسرائیل و اعراب را افزایش می‌دهد. مشخص نیست که آیا اروپایی‌ها و ایرانی‌ها می‌توانند زمینه‌هایی برای سازش در نیویورک پیدا کنند یا خیر. به ادعای رویترز ایران برنامه هسته‌ای خود را تسریع کرده و در عین حال توانایی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی را به عنوان ناظر هسته‌ای سازمان ملل برای نظارت بر برنامه هسته‌ای خود محدود کرده است. بریتانیا، فرانسه و آلمان که به عنوان E3 شناخته و قدرت‌های اروپایی برای امضای توافق هسته‌ای با ایران در سال 2015 محسوب می‌شوند، سیاست سخت‌تری را با هدف فشار بر تهران برای بازگشت به گفت‌وگو تحمیل کرده‌اند. این بازیگران نگرانند که حواس پرتی‌های انتخاباتی واشنگتن باعث جسارت تهران شود و فضایی برای دیپلماسی باقی نگذارد.
پزشکیان ممکن است فضای کمی برای مانور داشته باشد. یک مقام ایرانی که نخواست نامش فاش شود، گفت: «ایران معتقد است که بن‌بست تنش‌آمیز با غرب بر سر برنامه هسته‌ای ایران باید پایان یابد اما از طریق مذاکره از موضع قدرت و نه فشار.» کلسی داونپورت، مدیر سیاست عدم‌اشاعه در گروه حمایت از انجمن کنترل تسلیحات، گفت که صحبت‌های اساسی پیش از انتخابات ایالات متحده بعید است. اما گام‌های موقت، مانند دریافت برخی معافیت‌های تحریمی در ازای گسترش نظارت آژانس بین‌المللی انرژی اتمی بر تاسیسات هسته‌ای‌ ایران، ممکن است امکان‌پذیر باشد. تنش‌زدایی امکان‌پذیر است. من فکر می‌کنم که این به نفع هر دو طرف خواهد بود.

ایران تمایل به گفت‌وگو را نشان می‌دهد
رویترز در ادامه گزارش خود مدعی است که رهبر معظم انقلاب اسلامی ایران در یک سخنرانی در ماه اوت، تمایل جمهوری اسلامی ایران را برای از سرگیری مذاکرات هسته‌ای نشان داده‌اند. انتصاب عباس عراقچی به عنوان وزیر امور خارجه ایران نیز سیگنال مثبتی را ارسال کرد - او یکی از معماران کلیدی توافق 2015 بود که توانایی ایران برای غنی‌سازی بالای اورانیوم را در ازای لغو تحریم‌های غرب محدود کرد.
اما در مورد آنچه می‌توان با نشست‌های سازمان ملل متحد به دست آورد؛ آن هم در جایی که پزشکیان و عراقچی قرار است با مقامات اروپایی دیدار کنند، تردید وجود دارد. برای اروپایی‌ها که طرف توافق هسته‌ای 2015 هستند که دونالد ترامپ در سال 2018 آمریکا را از آن خارج کرد، این احساس وجود دارد که تهران مسیر خود را تغییر نخواهد داد و توافق گسترده‌تر شامل برنامه هسته‌ای و نقش ژئوپلیتیک ایران در حال حاضر غیرواقع‌بینانه است.
این امر به‌ویژه با توجه به حمله پهپادی و موشکی ایران به اسرائیل در آوریل گذشته و ادعای انتقال موشک‌های بالستیک این کشور به روسیه صادق است. یکی از دیپلمات‌های اروپایی گفت: «من فکر می‌کنم ما به دنبال کمتر در برابر کمتر هستیم؛‌ شما در این مورد کاری انجام دهید و ما در مورد آن کاری انجام می‌دهیم. اگر مذاکرات از سر گرفته شود، این امر یک معامله خواهد بود و نه یک تحول. » یکی دیگر از مقامات ایرانی گفت که تهران از «ایده کمتر برای کمتر استقبال می‌کند، زیرا شرایط بسیار پیچیده‌تر از سال 2015 است». ایالات متحده، متحدان اروپایی آن و اسرائیل؛ دشمن سرسخت ایران، این کشور را به استفاده از برنامه هسته‌ای خود به عنوان پوششی برای تلاش به منظور توسعه توانایی تولید سلاح متهم می‌کنند.اما ایران بارها تاکید کرده است که برنامه هسته‌ای‌اش فقط برای اهداف صلح‌آمیز است.

تحریم‌های اسنپ بک
غرب اهرم‌های کمی برای تحت فشار قرار دادن تهران در بحبوحه نگرانی‌ها دارد. به‌خصوص از این منظر که دولت بعدی ایالات متحده، خواه توسط ترامپ یا کامالا هریس معاون رئیس‌جمهور کنونی رهبری شود، برای بازنگری در سیاست‌ها به زمان نیاز دارد. این می‌تواند زمان بسیار کمی را برای تنظیم یک برنامه اقدام مشترک قبل از اکتبر 2025، زمانی که قطعنامه 2231 شورای امنیت سازمان ملل متحد، که توافق هسته‌ای را تایید کرده و قدرت بازگرداندن تحریم‌های سازمان ملل را فراهم می‌کند، دردسترس قرار دهد.
یک مقام ارشد اروپایی گفت: «این خطر ابزار اصلی فشار ما بر ایران را از بین می‌برد، بنابراین ما اکنون باید فشار وارد کنیم.» E3 هنوز تصمیم نگرفته است که چه زمانی تحریم‌ها را بازخواهد گرداند، اما در چند ماه گذشته این شبح را برای تلاش برای بازگرداندن اهرم‌های فشار بر ایران پیش از مراسم تحلیف رئیس‌جمهور جدید ایالات متحده در پایان ژانویه گسترده‌تر کرده است.
E3 با تاکید بر ناامیدی خود از دولت بایدن، در ماه ژوئن با قطعنامه‌ای در آژانس بین‌المللی انرژی اتمی که ایران را مورد انتقاد قرار می‌دهد، پیش رفت. دیپلمات‌های اروپایی و یک مقام آمریکایی گفته‌اند که دولت بایدن تلاش کرده پرونده ایران را از روی میز رئیس‌جمهور دور نگه دارد تا جایی برای اولویت‌های دیگر باز کند. عراقچی در 15 سپتامبر به تلویزیون ایران گفت: «با نزدیک شدن به انتخابات، آمریکایی‌ها آماده مذاکره جدی نیستند، اما در صورت لزوم، تماس با اروپایی‌ها را آغاز کرده و منتظر آمریکا نخواهیم بود.» سخنگوی وزارت امور خارجه آمریکا گفت که ایالات متحده از نزدیک در حال هماهنگی با E3 در مورد رویکرد ما در قبال ایران، از جمله در مورد پیشرفت‌های هسته‌ای این کشور است. توافق 2015 کاملا مرده است و اتحاد بین‌المللی در آن توافق، زمانی که روسیه و چین در کنار قدرت‌های غربی ایستاده بودند، دیگر وجود ندارد. علی واعظ، تحلیلگر گروه بین‌المللی بحران گفت: «با توجه به این پیشینه، دستیابی به توافق آینده به احتمال زیاد دشوارتر و در مهار توانایی‌های هسته‌ای ایران کمتر موثر است.»