سند راهبردی فضای مجازی؛ چارچوبی منسجم برای قلمرو جدید حکمرانی

در دنیای امروز فضای مجازی مانند یک اقیانوس بی‌کران از اطلاعات، ارتباطات و فرصت‌هاست که هر روز به جذابیت و پیچیدگی آن افزوده می‌شود به طوری که تنها با چند کلیک ساده می‌توان به دورترین نقاط جهان سفر کرد و با افراد مختلف از فرهنگ‌های گوناگون ارتباط برقرار کرد.
در کنار فرصت‌های شگفت‌انگیز، سایه‌ای از تهدیدات فضای مجازی وجود دارد که هر لحظه ممکن است بر سر راه کاربران، سیاست‌گذاران و دولت‌ها قرار گیرد. از حملات سایبری گرفته تا سرقت هویت و اطلاعات نادرست از جمله مسائل مربوط به فضای مجازی است که می‌تواند امنیت جوامع را به چالش بکشد. از این رو مدیریت صحیح فضای مجازی می‌تواند علاوه بر ایجاد بستری برای شکوفایی ظرفیت‌های این حوزه، از ایجاد بی‌نظمی، تهدیدات امنیتی و آسیب‌های اجتماعی جلوگیری کند.

ضرورت تدوین سندی جامع و راهبردی برای حکمرانی فضای مجازی
از سوی دیگر راهبری فضای مجازی به دلیل گستردگی و پیچیدگی خاص خود نیاز به یک سند جامع دارد تا بتواند همه جوانب این حوزه را پوشش دهد و تصمیم‌گیری‌ها را به سمت رویکردی منسجم هدایت کند. فضای مجازی، به عنوان بستری که میلیون‌ها کاربر و داده‌های بی‌شماری را در خود جای داده، نیازمند یک چارچوب واحد و منظم است تا بتواند هم در سطح داخلی و هم بین‌المللی، به درستی اداره شود و از تهدیدها و خطرات احتمالی در امان بماند.
همچنین وجود یک سند جامع برای راهبری فضای مجازی می‌تواند نقش‌ها و وظایف نهادها و بازیگران مختلف را به وضوح تعیین کند و شرایطی را فراهم کند تا هر نهاد، اعم از دولت، شرکت‌های خصوصی و کاربران، در یک بستر شفاف و هماهنگ به فعالیت بپردازند.
به اعتقاد تحلیلگران، در همین راستا مقام معظم رهبری، شورای عالی فضای مجازی را به‌عنوان قرارگاه و نقطه کانونی متمرکز در فضای مجازی تأسیس کردند و سیاست‌گذاری، برنامه‌ریزی و هماهنگی برای تحقق حکمرانی فضای مجازی را از وظایف این شورا قرار دادند.
رهبر معظم انقلاب در دیدار نوروزی سال ۱۴۰۰ نیز بر لزوم مدیریت فضای مجازی تاکید کردند و فرمودند: «همه کشورهای دنیا روی فضای مجازی خودشان دارند اعمال مدیریت می‌کنند (در حالی که) ما افتخار می‌کنیم به اینکه ما فضای مجازی را ول کرده‌ایم، این افتخار ندارد؛ این به هیچ وجه افتخار ندارد. فضای مجازی را بایستی مدیریت کرد...، نباید این وسیله را در اختیار دشمن گذاشت که بتواند علیه کشور و علیه ملت توطئه کند.»
از این رو نیاز کشور به وجود یک سند جامع و منسجم برای مدیریت فضای مجازی در کشور باعث شد که شورای عالی فضای مجازی به عنوان مرکز کانونی سیاست‌گذاری و برنامه ریزی در فضای مجازی وارد عمل شود و با تدوین «سند راهبردی جمهوری اسلامی ایران در فضای مجازی» گام بلندی را در راستای مدیریت صحیح این فضا برداشت.

سند راهبردی فضای مجازی چیست؟
سند راهبردی فضای مجازی ۸ شهریور ماه ۱۴۰۱ به دستگاه‌های مربوطه ابلاغ شد. این سند که به عنوان نقشه راهی کلان برای هدایت فعالیت‌ها و سیاست‌های کشور در عرصه فضای مجازی، در افق ۱۴۱۰ و چهار بخش ارزش‌ها، چشم انداز، اهداف و اقدامات کلان توسط شورای عالی فضای مجازی تدوین شده، شامل ۳۹ اقدام کلان است. براساس این سند دستگاه‌های متولی مکلف شدند اسناد و طرح عملیاتی خود را به مرکز ملی فضای مجازی ارائه کنند.
سند راهبردی فضای مجازی با مطالعه اسناد راهبردی و چشم‌انداز کشورهای مختلف در حوزه فضای مجازی، تحلیل وضع موجود و ترسیم آینده مطلوب و بررسی اسناد بالادستی مانند قانون اساسی، سند چشم‌انداز و احکام مقام معظم رهبری برای شورای عالی فضای مجازی، تهیه و تدوین شده است. همچنین در تنظیم این سند نظرات مراکز علمی، پژوهشی، دانشگاهی و دستگاه‌های دولتی و حکومتی مرتبط با فضای مجازی نیز لحاظ شده است.

نگاهی به اهداف و چشم اندازهای سند راهبردی فضای مجازی
براساس این سند، فضای مجازی ایران تا افق ۱۴۱۰ باید فضایی سالم، مفید، ایمن و حمایتگر پیشرفت دیگر حوزه‌ها باشد که با تکیه بر ظرفیت‌های بومی و منابع انسانی متخصص، ماهر و کارآمد، توسعه پیدا کرده است. این فضا باید با کمترین وابستگی و حفظ استقلال هوشمندانه، حضور قوی و هدفمندی در نهادها و مجامع منطقه‌ای و بین‌المللی داشته و در جهان اسلام الهام‌بخش و در صحنه جهانی از قدرت‌های برتر سایبری به شمار بیاید.
همچنین براساس این سند، نظام حکمرانی فضای مجازی باید با مشارکت شهروندان، سازمان‌ها، کسب‌وکارها و بخش‌های عمومی و خصوصی و با رویکردی بر پایه حاکمیت ملی، عدالت، آزادی و حفاظت از حقوق مردم و مدیریتی یکپارچه و همگرا بالاترین سطح امنیت و سلامت را در فضای مجازی تأمین کند.
براساس چشم انداز سند راهبردی فضای مجازی، زیرساخت‌های فضای مجازی کشور باید امن، پایدار، یکپارچه و در سراسر کشور گسترده و متکی بر شبکه ملی اطلاعات و مرتبط با شبکه جهانی باشد به طوری که بتواند با بهره‌گیری از فناوری‌های نوین در فرآیندهای صنعتی، نقش مؤثری در اقتصاد مقاومتی و دانش‌بنیان ایفا کند و فرصت‌های شغلی جدیدی را برای کشور به وجود آورد.
تحکیم و تقویت حکمرانی، اعمال حاکمیت و اقتدار ملی بر تمامی ابعاد و لایه‌های فضای مجازی کشور، ترویج گفتمان انقلاب اسلامی، گسترش عمق راهبردی نظام و تحقق تمدن نوین اسلامی در فضای مجازی، دستیابی به قدرت فضای مجازی سایبری در تراز جهانی، تأمین حقوق، امنیت و منافع ملی در فضای مجازی و تحقق چندجانبه گرایی دولت‌ها در حکمرانی اینترنت، ارتقای سطح هوشمندی در نظامات ملی، تأمین امنیت همه جانبه فضای مجازی کشور در بالاترین سطح، تکمیل و روزآمدی شبکه ملی اطلاعات مطابق با تحولات فناوری‌های فضای مجازی و تحقق زیست بوم فضای مجازی سالم، مفید، ایمن، در دسترس و استطاعت پذیر از جمله اهداف این سند راهبردی است.