راه نجات «زعفران ایرانی» در مقابل تغییرات اقلیم

تغییرات آب‌وهوایی، کاهش بارندگی و افزایش دما می‌توانند تأثیرات مهمی بر عملکرد این محصول داشته باشند. یک پژوهش علمی به بررسی رابطه بین شرایط اقلیمی و میزان برداشت زعفران پرداخته است تا مشخص شود این تغییرات تا چه حد می‌توانند تولید این محصول را تحت تأثیر قرار دهند.
ایران، به دلیل تنوع آب‌وهوایی و موقعیت جغرافیایی خاص خود، یکی از مهم‌ترین تولیدکنندگان محصولات کشاورزی در جهان به شمار می‌رود. محصولات زراعی و باغی بخش مهمی از اقتصاد کشور را تشکیل می‌دهند و سهم قابل توجهی در صادرات غیرنفتی دارند. اما تولید این محصولات همواره تحت تأثیر عوامل مختلفی مانند شرایط آب‌وهوایی، قیمت‌های بازار و فناوری‌های جدید بوده است. تغییرات اقلیمی از مهم‌ترین عواملی هستند که می‌توانند بر عملکرد محصولات کشاورزی، از جمله زعفران، تأثیر بگذارند.
زعفران به‌عنوان یکی از مهم‌ترین محصولات صادراتی ایران، در سال‌های اخیر با تغییرات عمده‌ای در سطح زیر کشت و میزان برداشت مواجه شده است. افزایش دما، کاهش بارندگی و تغییر الگوهای وزش باد از جمله عواملی هستند که بر این محصول تأثیر می‌گذارند. کشاورزان برای بهینه‌سازی تولید، نیاز به اطلاعات دقیق درباره شرایط جوی دارند، زیرا بدون آگاهی از این تغییرات، پیش‌بینی عملکرد محصول و برنامه‌ریزی برای مدیریت مزارع دشوار خواهد بود. این مسئله ضرورت انجام پژوهش‌هایی را که به بررسی رابطه بین تغییرات آب‌وهوایی و عملکرد زعفران می‌پردازند، دوچندان می‌کند.
در این راستا، زینب معین‌الدینی، کارشناس اقتصادی، اجتماعی و ترویجی مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی خراسان جنوبی، به همراه دو پژوهشگر دیگر از همین مرکز، تحقیقی را انجام داده‌اند. در این پژوهش، رابطه بلندمدت بین عملکرد زعفران و شرایط اقلیمی مورد بررسی قرار گرفته است تا مشخص شود که چه عواملی در تغییر میزان برداشت این محصول نقش دارند.
برای انجام این تحقیق، پژوهشگران از داده‌های مربوط به عملکرد زعفران، قیمت تولیدکننده، میزان بارندگی، دمای متوسط سالانه و سرعت وزش باد در یک بازه زمانی بیش از یک دهه (۱۳۸۹ تا ۱۴۰۲) استفاده کردند. روش آماری مورد استفاده در این پژوهش به پژوهشگران امکان داده است که اثرات واقعی تغییرات اقلیمی را بر تولید زعفران تحلیل کنند.
نتایج این پژوهش نشان داده اند که میزان بارندگی، سرعت وزش باد و دمای متوسط سالانه از جمله عوامل جوی تأثیرگذار بر عملکرد زعفران هستند. بارندگی تأثیر مثبتی بر میزان برداشت داشته، درحالی‌که افزایش دما و سرعت وزش باد می‌توانند اثرات منفی بر عملکرد این محصول داشته باشند. همچنین، قیمت تولیدکننده نیز در میزان برداشت زعفران نقش داشته است.
بر اساس یافته‌های این تحقیق، با توجه به تغییرات اقلیمی و روند کاهش بارندگی در برخی مناطق زعفران‌خیز کشور، لازم است تدابیری برای کاهش اثرات منفی این تغییرات اتخاذ شود. ارائه اطلاعات دقیق درباره وضعیت جوی و آموزش کشاورزان برای سازگاری با این تغییرات می‌تواند به افزایش بهره‌وری کمک کند. همچنین، استفاده از ارقام مقاوم به خشکی و گرما و به‌کارگیری روش‌های نوین مدیریت مزرعه، می‌تواند بخشی از راه‌حل باشد.
افزون بر این، سیاست‌گذاری‌های مناسب در حوزه کشاورزی، از جمله توسعه بیمه محصولات کشاورزی، می‌تواند تا حدی خسارت‌های ناشی از تغییرات اقلیمی را برای کشاورزان کاهش دهد. بهینه‌سازی مصرف آب و بهبود مدیریت خاک نیز از دیگر راهکارهایی هستند که می‌توانند در افزایش مقاومت مزارع زعفران در برابر تغییرات آب‌وهوایی نقش داشته باشند.
قابل ذکر است نتایج این پژوهش در دوفصلنامه «پژوهش‌های زعفران»، وابسته به دانشگاه بیرجند و انجمن علوم زراعت و اصلاح نباتات ایران منتشر شده اند.