ذخیره‌سازی گاز، راهبرد کلیدی برای عبور از بحران ناترازی در زمستان‌های سرد

ایران با بیش از ۳۲.۱ تریلیون مترمکعب ذخایر گاز طبیعی، پس از روسیه، به عنوان دومین کشور بزرگ از نظر ذخایر گاز در جهان شناخته می‌شود. کشورمان که ۱۷.۱ درصد از کل ذخایر اثبات‌شده گاز طبیعی را در اختیار دارد، به عنوان یکی از بازیگران کلیدی در عرصه جهانی انرژی مطرح است.
با وجود این ذخایر گسترده، ضعف در مدیریت منابع در سال‌های اخیر، ایران را با بحران فزاینده ناترازی گاز مواجه ساخته است؛ بحرانی که هر سال شدت بیشتری می‌گیرد و مشکلات عمده‌ای برای صنایع کشور به وجود می‌آورد. این ناترازی به حدی پیشرفته است که برخی از صنایع بزرگ کشور را به آستانه تعطیلی کشانده و فعالیت‌های صنعتی را با چالش‌های جدی روبه‌رو کرده است.
یکی از راهکارها برای رفع ناترازی گاز، بهره‌برداری از ظرفیت‌های ذخیره‌سازی گاز طبیعی است.
ذخیره‌سازی گاز طبیعی به‌عنوان یکی از راهکارهای کلیدی در مدیریت بهینه منابع انرژی، نقش حیاتی در جبران ناترازی گاز ایفا می‌کند. این فرآیند با فراهم‌سازی امکان ذخیره‌سازی گاز در فصول کم‌مصرف و استفاده از آن در زمان‌های اوج تقاضا، به تعادل‌بخشی میان تولید و مصرف کمک می‌کند.
اهمیت این اقدام به ویژه در شرایطی که ناترازی گاز هر ساله تشدید می‌شود، بیش از پیش نمایان می‌شود؛ چراکه علاوه بر جلوگیری از قطع گاز، مانع از آسیب‌دیدگی صنایع و اختلال در اقتصاد کشور می‌شود.
ذخیره‌سازی مؤثر گاز نه‌تنها از نظر اقتصادی، بلکه از منظر امنیت انرژی و پایداری اجتماعی نیز اهمیت فوق‌العاده‌ای دارد.
وابستگی کشور به گاز
محمد صادق مهرجو، کارشناس انرژی، با اشاره به بررسی نقش وزارت نفت در مدیریت بحران ناترازی گاز گفت: وزارت نفت، به عنوان نهاد پیشگام در عرصه تولید، به طور طبیعی تمرکز خود را بر تولید گاز معطوف کرده است. با این حال، برای حل بحران ناترازی و کاهش شکاف میان تولید و مصرف، توجه به مدیریت مصرف امری ضروری است. این مسؤولیت تنها به عهده وزارت نفت نیست و سایر وزارتخانه‌هایی که در حوزه مصرف نقش دارند نیز باید به طور جدی و فعال در این زمینه اقدام کنند.
وی افزود: ایران، با برخورداری از دومین منابع بزرگ گاز در سطح جهانی، هم‌اکنون با ضریب نفوذ مصرفی بیش از ۹۸ درصد در کشور مواجه است. وابستگی کامل کشور به گاز، به ویژه در نیروگاه‌ها و صنایع کلیدی مانند پتروشیمی، فولاد و سیمان، ضرورت توجه جدی به ذخیره‌سازی گاز به عنوان راه‌حلی مؤثر برای مدیریت پیک مصرف را ایجاب می‌کند.
مهرجو به وضعیت فعلی ذخیره‌سازی گاز در کشور اشاره کرد و گفت: در حال حاضر، کشور ما تنها دارای دو مخزن ذخیره‌سازی گاز است که حدود ۳ درصد از مصرف گاز را تأمین می‌کند. این در حالی است که در کشورهای اروپایی، این نسبت به طور متوسط بین ۱۰ تا ۱۴ درصد است. برای دستیابی به سطح مطلوب، افزایش میزان ذخیره‌سازی گاز به حداقل سه برابر سطح کنونی ضروری است.
این کارشناس انرژی تصریح کرد: پروژه‌ها و طرح‌هایی در حال اجرا هستند که شامل مراحل مختلفی از جمله مطالعات، اجرایی‌سازی و توسعه ظرفیت ذخیره‌سازی است. پیش‌بینی می‌شود که تا سال ۱۴۰۶، میزان ذخیره‌سازی گاز به ۱۰ درصد افزایش یابد، به شرط آنکه منابع مالی به‌موقع تأمین شده و پروژه‌ها طبق برنامه به مرحله بهره‌برداری برسند.
وی با اشاره به چالش‌های پیش روی ذخیره‌سازی گاز در کشور عنوان کرد: برخی از مخازن در حال حاضر در مرحله ارزیابی قرار دارند و نیاز به تخلیه گاز دارند، فرآیندی که ممکن است بین ۱۰ تا ۱۵ سال به طول بینجامد.
وی با تأکید بر اهمیت دستیابی به ذخیره‌سازی در حوزه گاز، بیان کرد: بحث اختلاف قیمت گاز در فصول تابستان و زمستان به‌طور قابل‌توجهی موجب توجیه‌پذیری پروژه‌های ذخیره‌سازی می‌شود. از سوی دیگر، اجرای این پروژه‌ها مانع از قطع گاز و مدیریت بهینه مصرف آن در سطح کشور در فصول سرد سال می‌شود. همچنین، جلوگیری از آسیب‌های ناشی از قطع گاز و دستیابی به ذخیره‌سازی مؤثر، علاوه بر مزایای اقتصادی، اهمیت بالایی از نظر اجتماعی و امنیتی نیز دارد.
مهرجو تصریح کرد: تحلیل‌های اقتصادی نشان می‌دهد که ذخیره‌سازی گاز در تابستان، زمانی که قیمت‌ها پایین‌تر است، به‌مراتب اقتصادی‌تر از خرید آن در زمستان با قیمت‌های بالاتر است. این اختلاف قیمت می‌تواند به بهبود عرضه در زمان‌های پیک مصرف کمک کرده و از پیامدهای منفی نظیر افت فشار یا قطعی گاز در مناطق مختلف کشور جلوگیری کند.
وی افزود: ذخیره‌سازی گاز به تکنولوژی خاصی وابسته نیست؛ بلکه مسئله اصلی در بهره‌برداری مؤثر از منابع، سرمایه‌گذاری مناسب و جذب پیمانکاران مجرب نهفته است. هرچه زودتر در این زمینه اقدام کرده و منابع لازم را به‌موقع تأمین کنیم، احتمال اتمام پروژه‌ها در موعد مقرر افزایش خواهد یافت. در غیر این صورت، تأخیرات قابل توجهی در اجرای پروژه‌های ذخیره‌سازی پیش‌بینی می‌شود.
مهرجو به مسائل اجرایی و فنی در زمینه ذخیره‌سازی گاز اشاره کرد و گفت: یافتن مخازن مناسب و ذخیره‌سازی گاز در تابستان، هنگامی که تقاضا کمتر است، برای تأمین نیازهای زمستانی امری حیاتی است. یکی از چالش‌های اصلی در این فرایند، استفاده از کمپرسورها برای فشرده‌سازی و تزریق گاز به مخازن است. در صورتی که فشار مورد نیاز برای ذخیره‌سازی به حدی بالا باشد که تکنولوژی لازم در داخل کشور در دسترس نباشد، ممکن است نیاز به واردات کمپرسور از خارج احساس شود. این موضوع به دلیل تحریم‌ها و مشکلات انتقال پول می‌تواند موجب کندی پیشرفت پروژه‌ها گردد. با این حال، اگر فشار ذخیره‌سازی در حدی باشد که کمپرسورهای داخلی قابل استفاده باشند، امید می‌رود پروژه‌ها در زمان کوتاه‌تری به بهره‌برداری برسند.