«نه» بن‌سلمان به جنگ در منطقه

سفری ناگهانی به جده، آن هم در بالاترین سطح میزبانی دیپلماتیک، نشان از توسعه روابط تهران و ریاض، آن هم در کوران تنش‌‌های منطقه‌ای دارد. سید‌عباس عراقچی، وزیر امور خارجه ایران که عصر روز سه‌شنبه از اجلاس بریکس در ریودوژانیرو برزیل راهی عربستان شد، با مقامات ارشد سعودی از جمله ولیعهد، وزیر دفاع و وزیر امور خارجه دیدار کرد و روابط دوجانبه و راه‌‌های تقویت آن را مورد بحث و تبادل نظر قرار داد و بر ضرورت حفظ امنیت و صلح در سطح منطقه‌‌ای تاکید کرد.

«نه» بن‌سلمان به جنگ در منطقه
ولیعهد عربستان در دیدار با عراقچی اعلام کرد ریاض از همه ظرفیت‌ها برای جلوگیری از تشدید ناامنی در منطقه و استفاده از ابزار دیپلماسی جهت حل مسائل استفاده می‌کند.
اهمیت این سفر ناگهانی و از‌قبل‌برنامه‌ریزی‌نشده بیانگر سطح بالای تماس‌های ایران و عربستان پس از احیای روابط دیپلماتیک در اسفند ۱۴۰۱ است که چند رخداد مهم منطقه‌ای ازجمله ۷ اکتبر ۲۰۲۳ و ۲۳ ژوئن ۲۰۲۵ نه‌تنها نتوانسته سرعت آن را کند یا متوقف کند، بلکه سطح جدیدی از ادراک مشترک منطقه‌ای را میان مقامات دو کشور رقم زده است.

محکومیت قاطع تجاوز اسرائیل به جمهوری اسلامی ایران از سوی عربستان و همراهی با رویکرد منطقه‌ای حمایت از ایران در قالب شورای همکاری خلیج فارس، اتحادیه عرب و سازمان همکاری اسلامی بیانگر درک تازه و متفاوت ریاض از جایگاه ایران در خاورمیانه و ضرورت‌های سیاست همسایگی در یک منطقه پرآشوب است که سعودی‌ها با تعریف یک کلان‌پروژه توسعه اقتصادی بنا دارند نقش تازه‌ای را برای خود تعریف کنند.

این چشم‌انداز در نشست سیدعباس عراقچی با شاهزاده محمد بن‌سلمان، ولیعهد عربستان سعودی، انعکاس پیدا کرد. بن‌سلمان در دیدار با عراقچی با ابراز رضایت از روند رو‌به‌رشد تفاهم و همکاری میان دو کشور بزرگ اسلامی، تصریح کرد رهبری عربستان مصمم به ادامه این مسیر و توسعه روابط در همه عرصه‌‌هاست. محمد بن‌سلمان همچنین با تاکید بر محکومیت تجاوز نظامی علیه تمامیت ارضی و حاکمیت ملی ایران، صیانت از امنیت و ثبات منطقه را در گروی همکاری و تفاهم کشورهای منطقه دانست و تاکید کرد عربستان از همه ظرفیت‌‌های خود برای جلوگیری از تشدید ناامنی و استفاده از ابزار دیپلماسی جهت حل مسائل استفاده خواهد کرد و در این زمینه آماده هر نوع مساعدت است.

وزیر امور خارجه ایران نیز در این دیدار با تاکید بر اهتمام جمهوری اسلامی ایران نسبت به تقویت روابط با عربستان و دیگر کشورهای همسایه بر اساس حسن همجواری و منافع متقابل دو ملت، بر آمادگی ایران برای گسترش مناسبات در حوزه‌‌های مختلف اقتصادی و تجاری و فرهنگی تاکید کرد.

این اظهارات در نشست شاهزاده خالد بن‌سلمان، وزیر دفاع و برادر ولیعهد عربستان، با وزیر خارجه ایران مورد تاکید قرار گرفت. خالد در این نشست با تاکید بر موضع این کشور در نفی و محکوم ‌‌کردن تجاوز نظامی رژیم صهیونیستی علیه ایران، شهادت جمعی از شخصیت‌‌های نظامی و مردم ایران در جریان این حملات تجاوزکارانه را تسلیت گفت. وزیر دفاع عربستان همچنین با اشاره به آثار خطرناک قانون‌‌شکنی اخیر رژیم صهیونیستی بر صلح و امنیت منطقه، بر ضرورت همکاری بیش از پیش کشورهای منطقه برای مواجهه موثر با عوامل ناامن‌‌ساز و ثبات‌‌زدا تاکید کرد.

پیش‌تر روزنامه آمریکایی واشنگتن‌پست در تحلیلی از توسعه روابط ایران و شورای همکاری نوشت: این رویداد تصویر روشنی از تغییر نگاه خلیج فارس به تهدیدهای منطقه‌ای و نحوه مواجهه با آنها از دوره اول ریاست‌جمهوری دونالد ترامپ ارائه داده است، زمانی که ترس از ایران به عادی‌سازی روابط برخی کشور‌های عربی با اسرائیل کمک کرد و دیگران را به فکر چنین کاری انداخت. اما ترامپ اکنون با واقعیتی متفاوت روبه‌روست.

به گفته تحلیلگران، برخی از پادشاهی‌های عربی نسبت به اسرائیل به‌طور فزاینده‌ای محتاط شده‌اند و پس از حملات 7 اکتبر 2023 حماس به اسرائیل، این رژیم را به دلیل عملیات‌های نظامی‌اش در غزه، لبنان، سوریه و دیگر نقاط، بازیگری جنگ‌طلب و غیرقابل‌پیش‌بینی در منطقه می‌دانند. از این منظر محاسبه شیخ‌نشین‌ها تغییر کرده است. اکنون بی‌ثبات‌کننده‌ترین بازیگر اسرائیل است.

فایننشال تایمز هم همراستا با این تحلیل، با بررسی دلیل تغییر رویکرد شورای همکاری، به‌ویژه عربستان سعودی، نسبت به ایران می‌نویسد: محاسبه‌‌گری عربستان از زمان حمله حماس به اسرائیل در ۷ اکتبر ۲۰۲۳ تغییر محسوسی کرده است. محمد بن‌سلمان، ولیعهد سعودی، با خشم به حملات اسرائیل در نوار غزه واکنش نشان داد و به سمت اصلاح رابطه با جمهوری اسلامی ایران حرکت کرد. کشورهای خلیج فارس با ایران روند آشتی را ادامه خواهند داد. این سیاستی خردمندانه است، چراکه اسرائیل ۲۰۲۵ به عنصری بی‌‌ثبات‌‌کننده در سیاست منطقه تبدیل شده است.

ادراک مشترک از آشوب منطقه‌‌ای

سفر ناگهانی وزیر خارجه ایران به جده و ملاقات‌های سطح‌بالا با رهبران سعودی، در شرایطی صورت پذیرفت که خاورمیانه در آستانه تحولات ژئوپلیتیک تازه‌‌ای قرار دارد و تنظیم چنین دیدار سطح‌بالایی از سوی مقامات سعودی نشان‌دهنده توسعه روابط تهران و ریاض و اهمیت آن در افق همکاری‌های بلندمدت دو کشور است.

در‌حالی‌که اسرائیل با اقدامات تهاجمی، نظم امنیتی حاکم بر منطقه در طول دو دهه گذشته را به چالش کشیده، نزدیکی تهران و ریاض می‌تواند توازن جدیدی را رقم بزند. این دیدار نه‌‌تنها نشانه تثبیت روند تنش‌‌زدایی میان دو قدرت مهم منطقه‌‌ای است، بلکه پیام روشنی به بازیگران فرامنطقه‌‌ای می‌دهد؛ اینکه کشورهای منطقه در پی بازیابی استقلال عمل و حل‌‌وفصل منازعات از درون منطقه هستند. این مساله به‌ویژه از سوی عربستان با تعریف و اجرایی کردن یک سیاست خارجی چندجانبه نگر - اقتصادمحور بسیار مورد استقبال است و بخشی از متنوع‌سازی سبد سیاست خارجی ریاض محسوب می‌شود. از منظر ایران، این دیدار حامل دو پیام مهم است؛ نخست، نمایش حسن‌‌نیت و اراده سیاسی برای همکاری با همسایگان در چارچوب سیاست همسایگی در شرایطی که تهران تحت فشار تحریم‌‌ها و تهدیدهای امنیتی قرار دارد. دوم، بهره‌‌گیری هوشمندانه از ظرفیت‌‌های دیپلماتیک برای شکستن فضای کنونی و بازتعریف نقش ایران در معادلات منطقه‌‌ای.

قدردانی تهران از موضع عربستان در محکومیت حملات علیه ایران، می‌تواند زمینه‌‌ساز شکل‌‌گیری جبهه‌‌ای دیپلماتیک در برابر سیاست‌‌های تهاجمی اسرائیل و حتی تعدیل مواضع برخی کشورهای عربی نسبت به مسائل منطقه‌‌ای از جمله توافقات ابراهیم و فرآیند عادی‌سازی باشد.

در چشم‌انداز پیش رو، چنانچه این روند با تدبیر و پیوست‌‌های اجرایی به حوزه‌‌های اقتصادی، انرژی و فرهنگی بسط پیدا کند، همکاری ایران و عربستان می‌تواند ضمن منتفع ساختن روابط دوجانبه به‌ویژه برای ایران، به عاملی ثبات‌‌ساز در منطقه نیز تبدیل شود. تقویت این مناسبات دوجانبه همچنین می‌تواند مسیر گفت‌‌وگوهای چندجانبه منطقه‌‌ای را که مدت‌‌هاست جای خالی آن در خاورمیانه احساس می‌شود، هموار سازد. ‌در شرایطی که نقش ایالات متحده در منطقه در حال تغییر است، ابتکار عمل از سوی قدرت‌‌های منطقه‌‌ای مانند ایران و عربستان، می‌تواند نقطه‌عطفی در ‌گذار به ترسیم خطوط نظم منطقه‌‌ای نوظهور باشد.